Oni otvaraju pitanje korupcije, digitalne bezbjednosti, ekonomske održivosti i održivosti duga ili uticaja na životnu sredinu, navedeno je u izvještaju “Upozorenja: analiza kineskih projekata na Zapadnom Balkanu” nevladine organizacije “Centar za strateške i međunarodne studije” u SAD-u.
Usporavanje evropskih integracija
U izvještaju iz marta 2021. navodi se da Okvir za investicije Zapadnog Balkana (WBIF) Evropske unije (EU) olakšava investiranje i izgradnju kapaciteta u državama Zapadnog Balkana u skladu evropskim standardima i protokolima o pristupanju EU.
“Projekti koji ne spadaju u ovaj okvir ili krše ove standarde rizikuju da ometaju napredak ka pristupanju EU, slabe vladavinu prava i podrivaju povjerenje u institucije”, piše u izvještaju.
Kao primjer projekta koji uključuje “korozivni kapital”, odnosno ulaganje koje pojačava politički uticaj stranih aktera usporavajući EU integracije, u izvještaju je navedeno kinesko finansiranje autoputa Kičevo-Ohrid i Miladinovci-Štip u Sjevernoj Makedoniji.
Vlasti u Srbiji takođe, prema navodima iz izvještaja, pozdravljaju kinesku inicijativu koja predstavlja alternativu evropskoj praksi i standardima.
“Ova politika takođe privlači više kineskih investicija i ekonomskih aktivnosti koje Srbiju udaljavaju od Zapada”, ističe “Centar za strateške i međunarodne studije” dodajući da građani Zapadnog Balkana članstvo u Evropskoj uniji i dalje vide kao izvor ekonomskog prosperiteta, sa izuzetkom Srbije.
Ekonomska (ne)održivost
“Megaprojekti koji osiromašuju poreske obveznike neodrživim dugom mogu ugroziti makroekonomsku stabilnost zemlje u slučaju nepredviđenih ekonomskih šokova, kao što pokazuje slučaj crnogorskog autoputa Bar-Boljare”, navodi se u izvještaju.
Makroekonomski indikatori mogu, kako se ističe, pružiti sliku o tome koje su zemlje najosjetljivije na destabilizujuće uticaje dugovanja i koje imaju veći kapacitet da podmire projektni dug.
“Ovo se posebno odnosi na sklonost Kine da finansira vrlo vidljive megaprojekte čije su cijene visoke, na primjer, crnogorski projekat autoputa za povezivanje Srbije sa lukom Bar”, spomenuto je u izvještaju.
U izvještaju se navodi da bi odnos duga i bruto društvenog proizvoda država trebalo da bude ispod 60 odsto, što su ograničenja koja se nameću Paktom o stabilnosti i rastu Evropske unije. U izvještaju je navedeno da Albanija i Crna Gora imaju veći odnos duga prema BDP-u, Albanija 80 odsto, Crna Gora 90 odsto.
Dugovanja Crne Gore prema Kini 2019. godine, kako se navodi u izvještaju, iznosi 22% ukupnog spoljnog duga.
Sumnja na korupciju i netransparentnost
“Izgradnja dionice Koridora 11 u Srbiji - projekat koji je direktno dodijeljen kineskoj kompaniji bez javnog tendera i koji je kasnije pretrpio optužbe za korupciju i prekoračenje troškova - samo je jedan primjer”, piše u izvještaju.
Sektori koji se odnose na infrastrukturu, poput građevinarstva, transporta i energetike, najviše su skloni korupciji, kako je navedeno.
U izvještaju se ukazuje da studije ekonomske i finansijske izvodljivosti ukazuju na to da li projekti imaju ekonomsko opravdanje.
“Ne samo da je od vitalnog značaja da se takve studije sprovode i učine javno dostupnim, već nalazi takođe moraju biti objektivni i vjerodostojni”, piše.
“Zvanična studija izvodljivosti za termoelektranu Gacko 2 u Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini, ugovorena sa China Machinery Engineering Corporation 2017. godine, procjenjuje da će elektrana generisati godišnji profit od 23 miliona eura (28 miliona dolara). Ali, nezavisna analiza otkrila je da je studija koristila nerealne cijene uglja i energije i nije uspjela da uzme u obzir troškove ugljen-dioksida. Kada se tačnije uračunaju ti faktori, postrojenje bi poslovalo sa godišnjim gubitkom od oko 1,15 miliona eura”, navodi se kao primjer u izvještaju.
Neki projekti, kako se ističe, prekršili su tenderske procedure, odnosno princip konkurentnosti i transparentnosti.
„Projekti koji se direktno dodeljuju bez konkurencije, poput mosta Zemun-Borča (u Beogradu, prim. aut), koji je izgradila China Road and Bridge Corporation u Srbiji, ili koji uzimaju u obzir samo jednog ponuđača, stvaraju znatno više mogućnosti za korupciju od projekata koji prolaze kroz transparentan i konkurentan postupak podnošenja ponuda“, navedeno je.
Uticaj na životnu sredinu
“Projekti koji ne uzimaju u obzir i ublažavaju ekološke rizike mogu naneti veću štetu nego ekonomsku korist i naštetiti zdravlju zajednice”, navodi se i dodaje da projekti koji ne ispunjavaju EU standarde na Zapadnom Balkanu takođe predstavljaju prepreku u EU integracijama tih država.
“To je slučaj sa termoelektranom kod Tuzle, u Bosni i Hercegovini, koju je 2019. finansirala China Exim banka, za koju nevladine organizacije iz oblasti zaštite životne sredine tvrde da neće ispunjavati standarde EU”, navedeno je u izvještaju.
Kao još jedan primjer netransparentnosti i negativnog uticaja na životnu sredinu, navodi se proširenje termoelektrane Kostolac u Srbiji, koje je finansirano od strane Exim banke Kine, a koji, prema navodima iz izvještaja, “pokazuje lošu ekološku praksu, nisku transparentnost i nedostatak efikasnog uključivanja zainteresovanih strana”.
Digitalna bezbjednost
Tehnologija nadzora zasnovana na vještačkoj inteligenciji, kako se navodi u izvještaju, omogućila je vlasti da koriste podatke za praćenje političkih protivnika, novinara i drugih predstavnika civilnog društva - što je fenomen koji se obično naziva „digitalni autoritarizam“.
Kao primjer, u izvještaju se navodi beogradski projekat „Bezbedan grad“ u saradnji sa kineskom kompanijom Huawei „za koji su lokalne nevladine organizacije upozoravale da se koristi za zastrašivanje opozicije“.
Istovremeno, kako se tvrdi, Evropska unija i Zapadni Balkan rade na ubrzavanju digitalne transformacije regiona, istovremeno povećavajući cyber bezbjednost kroz digitalnu agendu za Zapadni Balkan.
U izvještaju se ističe da je ključno izvesti procjenu rizika kada je riječ o cyber bezbjednosti.
U slučaju projekta „Bezbedan grad“, kako se tvrdi, sprovedena je procjena uticaja, „ali ona nije bila transparentna i nije zadovoljila zakonske zahtjeve“.