Dva nezavisna ruska medija, Mediazona i Meduza, u saradnji sa naučnikom sa njemačkog univerziteta Tübingen, koristili su podatke ruske vlade kako bi rasvijetlili jednu od najbližih tajni Moskve - pravu ljudsku cijenu njene invazije na Ukrajinu.
Da bi to učinili, oslonili su se na statistički koncept populariziran tokom pandemije COVID-19 pod nazivom višak mortaliteta. Oslanjajući se na podatke o nasljeđivanju i službene podatke o smrtnosti, procijenili su koliko je više muškaraca mlađih od 50 godina umrlo između februara 2022. i maja 2023. nego što je normalno.
Ni Moskva ni Kijev ne daju pravovremene podatke o vojnim gubicima i obje strane trude se da povećaju gubitke druge strane. Rusija je javno priznala smrt nešto više od 6.000 vojnika. Izvještaji o vojnim gubicima potisnuti su u ruskim medijima, kažu aktivisti i nezavisni novinari. Dokumentiranje mrtvih postalo je čin prkosa, a oni koji to urade suočavaju se s uznemiravanjem i potencijalnim krivičnim prijavama.
Uprkos takvim izazovima, Mediazona i BBC-jev ruski servis, radeći s mrežom volontera, koristili su objave na društvenim mrežama i fotografije grobalja širom Rusije kako bi izgradili bazu podataka o potvrđenim smrtnim slučajevima u ratu. Do 7. jula identifikovali su 27.423 mrtvih ruskih vojnika.
"To su samo vojnici koje znamo po imenu, a njihovu smrt u svakom slučaju potvrđuje više izvora", rekao je Dmitrij Treščanin, urednik Mediazone koji je pomogao u nadgledanju istrage. “Procjena koju smo napravili s Meduzom nam omogućava da vidimo 'skrivene' smrti, smrti koje ruska vlada tako opsesivno i bezuspješno pokušava sakriti."
Kako bi došli do sveobuhvatnijeg broja, novinari Mediazone i Meduze su došli do evidencije o ostavinskim slučajevima podnesenim ruskim vlastima. Njihovi podaci iz Nacionalnog registra ostavina sadržavali su informacije o više od 11 miliona ljudi koji su umrli između 2014. i maja 2023. godine.
Prema njihovoj analizi, 2022. godine otvoreno je 25.000 više ostavinskih predmeta za muškarce od 15 do 49 godina nego što se očekivalo. Do 27. maja 2023. broj viška slučajeva popeo se na 47.000.
Taj porast je otprilike u skladu s majskom procjenom Bijele kuće da je više od 20.000 Rusa ubijeno u Ukrajini od decembra, iako je niže od procjena američkih i britanskih obavještajnih službi o ukupnoj smrti Rusa.
U februaru je Ministarstvo odbrane Ujedinjenog Kraljevstva saopćilo da je otprilike 40.000 do 60.000 Rusa vjerovatno ubijeno u ratu. Procjena američke Odbrambene obavještajne agencije procurila je da je broj Rusa ubijenih u akciji u prvoj godini rata između 35.000 i 43.000.
„Njihovi podaci mogu biti tačni, a možda i nisu“, rekao je Treščanin, urednik Mediazone u mejlu. “Čak i da imaju izvore u ruskom Ministarstvu odbrane, njihovi vlastiti podaci mogu biti nepotpuni. Izuzetno je teško sakupiti sve žrtve iz vojske, Rosgvardije, Ahmat bataljona, raznih privatnih vojnih kompanija, od kojih je Wagner najveća, ali ne i jedina. Žrtve među zatvorenicima, koje je prvo regrutovao Wagner, a sada Ministarstvo odbrane, takođe su veoma maglovita tema, sa velikim potencijalom za manipulaciju. Statistika bi zapravo mogla dati bolje rezultate.”
Nezavisno, Dmitrij Kobak, naučnik sa njemačkog univerziteta Tübingen koji je objavio rad o višku smrtnih slučajeva od COVID-19 u Rusiji, dobio je podatke o smrtnosti raščlanjene prema dobi i polu za 2022. od Rosstata, ruske službene statističke agencije.
Otkrio je da je 2022. umrlo 24.000 muškaraca mlađih od 50 godina više nego što se očekivalo, što je cifra koja je u skladu s analizom podataka o nasljeđu.
Pandemija COVID-19 otežala je utvrđivanje koliko bi muškaraca umrlo u Rusiji od februara 2022. da nije bilo rata. Obje analize su ispravile dugotrajne efekte COVID-a na smrtnost indeksiranjem stope smrtnosti muškaraca u odnosu na smrtnost žena.
Sergei Scherbov, naučnik na Međunarodnom institutu za primijenjenu sistemsku analizu u Austriji, upozorio je da “razlike u broju smrtnih slučajeva između muškaraca i žena mogu značajno varirati samo zbog slučajnosti”.
“Ne kažem da ne može biti prevelik broj smrtnih slučajeva muškaraca, već da statistički gledano, ova razlika u smrtnim slučajevima može biti puki rezultat slučaja”, rekao je.
Rusi koji su nestali, ali nisu zvanično priznati kao mrtvi, kao i građani Ukrajine koji se bore u jedinicama samoproglašenih republika Donjeck i Lugansk, nisu uključeni u ove procjene.
Kobak je priznao da neke neizvjesnosti ostaju, posebno kada je u pitanju smrt starijih muškaraca. Štaviše, teško je znati koliko je nestalih ruskih vojnika zapravo mrtvo. Ali on je rekao da nijedan faktor vjerovatno neće imati veliki uticaj.
"Ta neizvjesnost je u hiljadama", rekao je. “Rezultati su generalno uvjerljivi.”
Meduza je nezavisni ruski medij koji djeluje u egzilu već osam godina, sa sjedištem u Rigi, Latvija. U aprilu 2021. ruske vlasti proglasile su Meduzu "stranim agentom", što otežava ostvarivanje prihoda od reklama, a u januaru 2023. Kremlj je zabranio Meduzu kao ilegalnu "nepoželjnu organizaciju".
Moskva je takođe označila nezavisnu medijsku kuću Mediazonu kao "stranog agenta" i blokirala njenu web stranicu nakon ruske invazije na Ukrajinu.
