Prije nego što krenemo na listu, mjesec po mjesec, treba izdvojiti i jedno dostignuće koje je utemeljeno na nekoliko naučnih radova, objavljivanih u toku ove godine, i na nekoliko veoma naprednih tehnika. Otkako smo shvatili da život nastaje iz jedne oplođene ćelije, zanimalo nas je kako ćelije koje nastaju diobom te prvobitne počinju da se diferenciraju, migriraju, formiraju različita tkiva i organe. Kako te ćelije znaju kuda da idu i kako se jedna jedina ćelija pretvori u čitav organizam sačinjen od milijardi ćelija? Koristeći kombinacije tehnologija, istraživači su mapirali sudbine ćelija nastalih iz ove prve i do najsitnijih detalja pokazali kako nastaju kompleksni organizmi, na primjerima nekoliko vrsta.
Januar
Januar 2018. će ostati poznat po tome što je grupa kineskih naučnika klonirala primate. Kineski naučnici su ovog mjeseca postigli ono što se dugo pokušavalo: istom metodom kojom je stvorena ovca Dolly, metodom koju zovemo somatski stanični nuklearni transfer, uspjeli su dobiti primate - dva majmuna vrste dugorepi makaki (Macaca fascicularis). Kao i ovca Dolly, i ovi majmunčići imaju svoja vlastita imena - jedan je Zhong Zhong, a drugi Hua Hua, prema kineskoj riječi "Zhonghua" u značenju "kineski narod". Rad je objavljen u časopisu Cell.
Februar
6. februara ove godine, sa John F. Kennedy Space Center, kompanija SpaceX lansira svoju najtežu i najsnažniju raketu do sada – Falcon Heavy. To je ujedino i najmoćnija stvar koju smo lansirali u svemir nakon završetka NASA-inog Space Shuttle programa. Čitavo lansiranje rakete je bilo svojevrstan show: raketa je nosila jedno vozilo kompanije Tesla, i to model Tesla Roadster, koji je lično vlasništvo vlasnika kompanija SpaceX i Tesla, multimilijardera Elona Muska. U automobilu se nalazila jedna „dummy“ lutka, nazvana „Starman“, prema pjesmi Davida Bowiea.
Mart
14. marta 2018. na Pi-dan, rano ujutro, preminuo je Stephen William Hawking, britanski teoretski fizičar, kozmolog, autor niza knjiga i popularizator nauke. Jedna od najvažnijih Hawkingovih teorija jeste teorija nastanka svemira – prema njemu, svemir je počeo sa nečim što on naziva singularnost, i onda se počeo širiti. Bio je autor i voditelj niza naučno-popularnih serija, a upravo je on imao veliki utjecaj na to da se u proteklom periodu sve više mladih odluči na studij prirodnih nauka, posebno fizike. Njegova iznimna popularnost i način prezentiranja kompleksnih tema, dovela je do toga da nauka bude zanimljiva i mlađim generacijama. Kada je imao 21 godinu, dijagnosticiran mu je rijedak oblik amiotrofične lateralne skleroze (ALS), koja se sporo razvija, ali uništava motorne neurone potrebne za voljne kretnje. Stoga Hawking vrlo rano ostaje paraliziran, ali je, zahvaljujući vrlo skupoj njezi i pomagalima poput posebnog kompjutera, uspio prkositi bolesti preko 50 godina. Njegov lice i kompjuterski sintetiziran glas ostaće u budućnosti ikonički povezani sa naukom.
April
U aprilu se desilo nešto što je sudska vještačenja i genetičku forenziku podiglo na jedan sasvim novi nivo: pomoću open-source platforme GEDmatch.com, gdje ljudi dobrovoljno dijele svoje DNK podatke u nadi da će pronaći nekoga od davno izgubljene rodbine, pronađen je serijski ubica. Istražitelji iz Sakramenta su pratili ovaj trag, koji ih je odveo natrag do pra-pra-prapredaka počinitelja zločina. Potom su morali suziti potragu i pronaći koji je od mogućih "kandidata" najvjerovatnije počinio zločin. To ih je odvelo do penzionisanog policajca Josepha Jamesa DeAngelo Jr, koji danas ima 72 godine. On je osumnjičen za seriju ubistava i silovanja počinjenih u periodu od 1976. do 1986. ("Golden State Killer").
Godinama nepoznat serijski ubica je počinio 51 silovanje i 13 ubistava u Kaliforniji. Ovo je prvi put da su se kućni testovi analize rodoslovlja i open-source platforma koristili za pronalaženje počinitelja teških zločina. Ovaj događaj je potegao pitanje mogućnosti upotrebe ovakvih testova u vještačenju i mogućnosti da DNK podaci korisnika budu iskorišteni protiv nekog ko je s njima u srodstvu.
Ipak, treba naglasiti da su svi korisnici GEDmatch platforme dobrovoljno stavili svoje rezultate analiza. Politika sajta GEDmatch je uvijek bila da informiše korisnike da treća strana, poput policije, može koristiti njihove podatke i da nema pravnih restrikcija pristupu za oko 900 000 profila prisutnih na ovom sajtu. Premda ljudi koji posjeduju GEDmatch nisu uradili ništa protivzakonito, i premda je sve ovo otkrilo počinioca teških zločina, ponovo su se javile kritike i strahovi od upotrebe i zloupotrebe DNK podataka.
Maj
U maju su naučnici sa Univerziteta Newcastle stvorili prvu 3D printanu rožnjaču od matičnih ćelija.
Rožnjača je providni kružni prednji dio oka, a ako je oštećena ili zamućena, stvara probleme sa vidom. Rožnjaču nije lako proizvesti, zbog njenih optičkih osobina, providnosti i blage zakrivljenosti. Ovakve vještačke rožnjače bi mogle pomoći milionima ljudi.
Juni
Na CERN-u je opservirana interakcija dvije teško uhvatljive čestice – Higgsovog bozona, „Božije čestice“ i najmasivnijeg kvarka, vršnog kvarka (top quark). Ova interakcija je bila predviđena, ali nikada do tada nije bila i eksperimentalno potvrđena. I Higgsov bozon i vršni kvark, pošto su čestice velike mase, brzo nestaju, tj. "kratko žive" i to otežava detekciju ove interakcije. Međutim, naučnici na CERN su pojačali osjetljivost mjerenja te su uspjeli dokazati postojanje interakcije između Higgsovog bozona i vršnog kvarka. Zbog masivnosti obje čestice, ova interakcija može proizvesti sve tipove čestica koje CMS eskperiment na CERN detektuje.
Na samom kraju juna je objavljeno još jedno zanimljivo saznanje – na Saturnovom satelitu Encelad pronađeni su tragovi kompleksnih organskih molekula.
Juli
Detektor čestica na Južnom polu je u julu 2018. detektovao jednu neuhvatljivu česticu, neutrino, iz izvora daleko od nas – iz udaljenog blazara. IceCube Neutrino Observatory, kako se zove ovaj detektor, zapravo je ogroman blok savršeno čistog, kristalnog leda, okružen senzorima i namijenjen je detekciji kozmičkih zraka. Izvori kosmičkog zračenja su različiti – od Sunca i nama bliskih objekata, do objekata koji se nalaze jako daleko od nas i predstavljaju misterij.
Problem sa detekcijom neutrina, koji čine velik dio ovog misterioznog kosmičkog zračenja, leži u tome što ove čestice nemaju naboj, prolaze kroz materiju, magnetsko polje Zemlje ih ne skreće te ih je jako teško detektovati.Dobra stvar sa neutrinima je to što se kreću praktično pravolinijski te se pomoću njih može odrediti i izvor zračenja. Poneki od ovih neutrina dospije i do IceCube i udari u njene senzore, proizvodeći tako sudare u kojima nastaje jedna druga čestica – mion. Tako posredno detektujemo i neutrina. Pokazalo se da je izvor zračenja i neutrina kojeg je detektovao IceCube bio blazar, gigantski centar jedne galaksije udaljen 3.7 milijardi svjetlosnih godina od nas.
Avgust
Naučnici su otkrili da su koštani ostaci, pronađeni u sibirskoj spilji Denisova pripadali 13-godišnjoj djevojčici čija je majka bila neandertalac, a otac denisovac. Ovo je prvi dokaz da je postojala hibridizacija između ove dvije grupe izumrlih hominina, naših prvih rođaka. Iscrpno o ovoj temi i samim neandertalcima smo pisali ovdje.
Također, tada je lansirana i sonda Parker koja već dok ovo čitate istražuje Sunčevu koronu.
Septembar
U septembru ove godine, naučnici su otkrili nevjerovatno, samozatajno stvorenje – najstariju životinju. Još od 1947. jedan fosil je fascinirao naučnike, ali nisu mogli odrediti ni kojem taksonomskom carstvu pripada. Međutim, naučnici su u neobičnom fosilu identificirali tragove kolesterola,, što je dokaz da se radi o životinji. Fosil pripada klasi Ediacara, a rod je nazvan Dickinsoniai star je oko 558 miliona godina. Naučnici su ovo otkriće nazvali „svetim gralom paleontologije“. Fosil su 1947. otkrili australski istraživači u području Bijelog mora u Rusiji. Ovo biće, dugačko oko 1.4 m postojalo je čak 20 miliona godina prije kambrijske eksplozije života na Zemlji.
Oktobar
U oktobru 2018, kineski naučnici su objavili radu u časopisu Cell Stem Cell kako su na svijet došli mladi miševi stvoreni od spolnih ćelija miševa istog spola, dakle „bimaternalni“ i „bipaternalni“ miševi. Miševi koji su nastali od stanica parova ženki su bili zdravi, ali oni koji su nastali reprogramiranjem spermatozoida, dakle od parova koje su činili mužjaci, nisu bili te sreće: preživjela su svega 2 od njih 12.
Iako je ovaj događaj pobudio i neka bioetička pitanja, naučnici su rekli kako u skoroj budućnosti neće biti mogućnosti da se ovaj tip reprogramiranja stanica uradi i na ljudskim stanicama. Ipak, važnost ovog neobičnog poduhvata leži u tome što nam pruža bolji uvid u razvoj gameta placentalnih sisavaca te u mehanizme ekspresije gena koji dolaze sa majčine i gena koji dolaze sa očeve strane.
Novembar
Kraj novembra je obilježio skandal o kome se dosta pisalo: genetičko editovanje ljudskih embrija made in China. Kineski naučnik He Jiankui je iza leđa cijele svjetske naučne zajednice uradio nešto što nije dozvoljeno: genetički je editovao jedan gen kod ljudskih embrija bračnog para koji se, u tajnosti složio sa procedurom. Rođene su bliznakinje sa izmijenjenim genom koji je odgovoran za produkciju proteina koji predstavlja „kapiju“ za virus HIV. Ove bliznakinje su rođene HIV negativne iako im je otac HIV pozitivan i moguće je da su otporne na virus. Ipak, upitna je potrebnost ovakve radikalne procedure u ovom slučaju jer HIV pozitivnost oca u velikom broju slučajeva ne mora rezultirati prenosom virusa na djecu, pošto se prenos uglavnom odvija preko placente, sa majke na bebu.
U novembru su naučnici iz Danske, Njemačke i Kanade, predvođeni Kurtom Kjærom sa Univerziteta u Kopenhagenu, objavili rad o otkriću kratera širine 31 km ispod glečera Hiawatha na Grenlandu. Ovaj krater je nastao prilikom udara asteroida prečnika oko 1.5 km. Udar, za koji se procjenjuje da se desio prije oko 13 000 godina, imao je snagu od oko 700 nuklearnih bombi od 1 megatona i, premda je po snazi nemjerljiv sa udarom prije 66 miliona godina, u kojem je izumrla većina dinosaura, ipak je prouzročio znatnu štetu. Kako se desio u vrijeme kada su postojali veliki sisavci, ali i ljudi, zbog njega je stradao veliki dio megafaune, ali najvjerovatnije i jedna čitava arhajska, pred-indijanska kultura lovaca na mamute, poznata kao Clovis.
Također, krajem ovog mjeseca, na Mars je stigla i robotizirana sonda InSight, namijenjena istraživanjima dubine Marsa i njegovih fizičkih svojstava.
Decembar
Mnogi portali svake godine koriste jedne te iste fraze kada padne snijeg: „zimska idila“, „ledena bajka“, „sniježna čarolija“. Ipak, kada ove fraze primijenite na Mars, one više nisu fraze, nego zaista ushićujući snimci. Carstvo leda koje nam je snimila letjelica Mars Express Evropske svemirske agencija (ESA) kratera Korolev (Karaljov) je duboko oko 2 km i ima dijametar oko 60km. Zaleđeni krater se nalazi na južnom polu Marsa i sadrži oko 2200 kubnih tona zaleđene vode.
