Linkovi

Nikad bliže Suncu: NASA lansira sondu u Sunčevu koronu


Parker Solar Probe
Parker Solar Probe

Jasno je da su i rane civilizacije shvatale značaj Sunca za život, ali i opasnost i moć koju ova zvijezda ima. U dosta religija i civilizacija kult sunca i mitovi vezani za ovu zvijezdu igraju centralnu ulogu u formiranju  načina na koji članovi ovih zajednica razmišljaju. Fascinacija Suncem je nadrasla religiju i postala jedno od centralnih pitanja nauka, a danas, Ikarov san da se približi Suncu nikada nije bio bliži: NASA 4. avgusta lansira još jednu sondu u svemir.

Ova misija je zacijelo jedna od najodvažnijih u proteklih nekoliko godina jer će nova sonda će prići Suncu bliže nego bilo koji drugi objekt koji je stvorio čovjek. Sonda ima masu nešto preko 500 kg, a prosječna brzina ovog objekta u svemiru će iznositi oko 200 km/s, što je čini najbržim objektom koji je stvorila ljudska civilizacija.

Sonda Parker Solar Probe (PSP) je dizajnirana tako da izdrži visoke temperature i druge ekstremne uslove kako bi mogla ući u Sunčevu koronu, vanjski dio atmosfere Sunca. Koronu čini jonizirani gas – plazma, koji se uzdiže sa površine Sunca. Sama korona je mnogo rjeđa nego površina Sunca te proizvodi tek milioniti dio vidljive svjetlosti naše zvijezde. Može se vidjeti samo ili specijalnim instrumentima ili u toku pomračenja Sunca. Međutim, u isto vrijeme, Sunčeva korona ima temperaturu od nekoliko miliona stepeni kelvina, dok je površina Sunca mnogo „hladnija“ u poređenju sa temperaturama korone: na površini temperature dostižu „tek“ oko 5800 kelvina. Kako korona crpi energiju sa površine Sunca, bilo bi logično da bude hladnija od površine.

Za naučnike je ova razlika između temperature površine Sunca (fotosfere) i korone dugo vremena bila enigma, sve dok 1987. američki astrofizičar Eugene Newton Parker nije predložio hipotezu kako su iznimno visoke temperature korone posljedica postojanja nebrojeno mnogo „nanoplamena“ i akumulativno dejstvo ove pojave producira temperature od nekoliko miliona stepeni. Upravo je po Eugenu Parkeru, kojem je danas 91 godina, sonda i dobila ime. To je prvi put da neki objekat lansiran u svemir dobije ime po živoj osobi.

Parker Solar Probe dolazi sa Laboratorije za primijenjenu fiziku Univerziteta Johns Hopkins (Johns Hopkins University, Applied Physics Laboratory) u Baltimoru, a sam koncept sonde koja će istraživati Sunce datira iz 90-tih. Naučnici već decenijama priželjkuju jedan ovakav projekat, a misije istraživanje Sunca su bile na originalnom spisku projekata kada je NASA osnovana 1958. godine. No, tek sada je bilo moguće izgraditi sondu koja bi mogla izdržati uslove koji vladaju u atmosferi Sunca.

Naime, da bi se izgradila ovakva sonda, morala se napraviti i odgovarajuća izolacija jer će Parker biti konstantno izložen temperaturama višim od 600oC. Sonda ima specijalni high-tech štit, „suncobran“, ali ako ako izgubi vezu sa kontrolom ili na jednu milisekundu štit ne bude okrenut prema Suncu, doći će do topljenja svih nezaštićenih površina. Međutim, signalu sa sonde treba oko 8 minuta da bi došao do Zemlje. Naime, tolika je „svjetlosna udaljenost“ Zemlje i Sunca odnosno, vrijeme koje protekne da bi elektromagnetni signal – bila to vidljiva svjetlost, UV zračenje ili signal radara – prešao udaljenost od preko 140 miliona kilometara, koliko iznosi udaljenost između ova dva objekta. Isto toliko vremena treba proći da signal sa Zemlje dođe do Sunca.

Stoga se nemoguće osloniti na kontrolu sa Zemlje, nego se sonda morala programirati tako da reaguje na sve moguće situacije. Ovo znači da se sonda oslanjanja na super-brze kompjutere koji mogu reagovati u djeliću sekunde. Sve ovo čini Misiju Parker Solar Probe izuzetno teškom, riskantnom i veoma zahtjevnom.

PSP je trebala biti lansirana još 2015. godine, ali je lansiranje pomjereno za 2018. 2017. sonda je zvanično dobila ime u čast Eugena Parkera. Međutim, NASA je i mnogim drugim „običnim ljudima“ omogućila da im se ime nađe na ovoj sondi: sve do 27. aprila ove godine mogli ste poslati svoje ime na sondu. Glumac William Shatner, poznat po kultnoj ulozi kapetana Kirka u originalnoj postavci serije Zvjezdane staze bio je angažovan da nas pozove da uzmemo „Hot ticket“ za Parker Solar Probe.

Sonda će biti lansirana u ranim jutarnjim satima po ETC vremenu sa Cape Canaveral u Floridi i to pomoću jedne od najsnažnijih raketa današnjice, Delta IV Heavy. Predviđeno je da ova misija traje 7 godina te da sonda napravi 24 kruga oko Sunca i to tako da svaki idući krug bude sve manjeg i manjeg prečnika kako bi se na taj način sonda postepeno maksimalno približila Suncu. Očekuje se da će se sonda naći na oko 6.2 miliona kilometara daleko od Sunca te da će sa te udaljenosti izvršiti precizna direktna mjerenja određenih parametara korone.

Još jedna stvar koju će Parker sonda istraživati jeste ponašanje solarnih vjetrova. Naime, korona je materijal koji nije vezan za površinu sunca – ponekad zagrijavanje ovog sloja postane tako veliko da se dijelovi plazme odvoje od Sunca i odlaze u svemir. Ove jonizirane čestice, nekada dijelovi Sunčeve fotosfere, formiraju „solarne vjetrove“, koji, kada nalete na Zemljino magnetno polje, stvaraju efekat polarnog svjetla – aurora borealis i aurora australis. Jaki solarni vjetrovi, osim što formiraju ove prirodne fenomene, mogu poremetiti i sisteme telekomunikacija te uzrokovati štetu na elektroničkim uređajima, stoga je proučavanje ovih pojava veoma značajno.

Prema trenutnim planovima, kraj misije PSP predviđen je za 7. decembar 2025. godine. U toku same misije planirano je nekoliko prolazaka sonde pored Venere, a prvi takav prolazak očekujemo već krajem septembra ove godine. PSP nema kamere, tako da nećemo dobiti slike ni Sunca, ali ima veoma precizne instrumente pomoću kojih će mjeriti i odašiljati podatke o magnetnom polju Sunca i osobinama korone.

  • 16x9 Image

    Jelena Kalinić

    Biolog, dopisnik Glasa Amerike za nauku, i dobitnica EurekaAlert (AAAS) Felowship 2020. za naučne novinare. Vodi blog Quantum of Science od 2015.

XS
SM
MD
LG