Linkovi

Zvijezde su ženskog roda: oda astronautkinjama svijeta


Astronauts Nick Hague and Christina Koch float outside the International Space Station, March 29, 2019, a week after the first spacewalk to install new and stronger batteries for the station’s solar power grid.
Astronauts Nick Hague and Christina Koch float outside the International Space Station, March 29, 2019, a week after the first spacewalk to install new and stronger batteries for the station’s solar power grid.

Godišnjica misije Apollo 11 je dobra prilika da se prisjetimo i žena koje su bile u svemiru.

Niti jedna žena nije učestovala direktno, kao član misije u spuštanjima na Mjesec, ali treba znati da su do marta 2019. godine 64 žene bile u svemiru. U svemir su išle žene iz Rusije i SSSR, iz SAD, Kine, Francuske, Italije, Japana, Južne Koreje te žene iranskog i indijskog porijekla.

Vjerovatno je najpoznatija žena u svemiru sovjetska kosmonautkinja Valentina Vladimirovna Tereškova. Ona ne samo da je prva žena u svemiru, nego je i prva (i jedina) žena koja je bila sama u svemiru i najmlađa žena u svemiru – kada je lansirana misija Vastok (rus. Bostoк) 6, 16. juna 1963. godine, Valentina je imala 26 godina. U Rusiji ima status narodnog heroja, a i dan-danas, u svojoj 82. godini, je politički aktivna kao član Dume. Bila je tekstilna radnica, ali se bavila padobranstvom iz hobija, što je bilo ključno za njen odabir u programu selekcije za kosmonaute.

Devetnaest godina nakon Tereškove, Sovjeti ponovo šalju ženu u svemir, Svjetlanu Jevgenijevnu Savickaju, u misiji Sajuz (eng. Soyuz, rus. Союз) T-5, 19. jula 1982. Svjetlana je prva žena koja je obavila aktivnost u otvorenom svemiru, prva žena u svemirskoj stanici i prva žena koja je imala dvije aktivnosti u otvorenom svemiru, nakon njene druge misije Sajuz T-12, 17. jula 1984.

Zatim, od 1983. slijedi čitav niz Amerikanki u svemiru: prva je bila Sally Ride, po profesiji fizičarka i inženjerka. Manje je poznato da je Sally imala i diplomu engleskog jezika. Za astronauta je aplicirala vidješi oglas u studentskom časopisu Stanforda i na kraju je uspjela ući u 35 kandidata od 3000 prijavljenih. Postaće član svemirske šatl misije – sedme po redu, a druge misije Challenger programa (STS-7), koja je lansirana 18. juna 1983. Još je jednom bila član Challenger misije i to u oktobru 1984. - STS-41-G. Bila je i CapCom – komunikator za druge astronaute u misijama. Inače, ona je i prva LGBTQ osoba u svemiru. Zbog toga što je žena, često su joj postavljana pitanja kako let u svemir utječe na njen reproduktivni sistem, što niti jedan astronaut-muškarac nije doživio.

1984. u oktobru, upravo na drugoj misiji Sally Ride, STS-41-G, Kathryn Sullivan postaje prva Amerikanka koja je obavila „svemirsku šetnju“ – izlazak u otvoreni svemir (EVA).

Posebno mjesto u našim srcima zauzeće članovi posade STS-51-L, space shuttle Challenger misije koja je završila tragično: 73 sekunde nakon lansiranja, 28. januara 1986. u eksploziji je stradalo svih 7 članova posade, a među njima su bile i dvije žene. Bile su to Judith Resnik, astronautkinja, koja je tada imala 36 godina, i Christa McAuliffe, astronaut-nastavnica koja je trebala biti prvi civil u svemiru u programu Teacher in Space Program. Christa je postala astronuat između 11 000 ljudi koji su se prijavili za ovaj program.

Još su dvije žene stradale u svemirskim programa, u nesreći misije Columbia, 16. januara 2003. godine: Amerikanka indijskih korijena Kalpana Chawla i Laurel B. Clark.

Prva Afroamerikanka u svemiru če postati Mae Jemison, 12. septembra 1992.

Jedna od najpoznatijih astronautkinja svakako je Marsha Ivins, koja je učestvovala na čak 5 misija. Poznata je kao promotor nauke i istraživanja svemira i rado se odaziva na pozive ambasada SAD širom svijeta na gostovanja. Učestvovala je i u razmjenama američkih astronauta sa sovjetskom stanicom Mir (1997. godine na misiji STS-71 Atlantis). Ukupno je 50 Amerikanki do sada bilo u svemiru.

Helen Sharman 1991. postaje prva Britanka u svemiru, a nakon nje će Kanada poslati Robertu Bondar (1992.) i Julie Payette (1999.). Claudie Haigneré postaje prva Francuskinja u svemiru 1996. a 2008. Yi-So-yeon prva žena iz Južne Koreje (misije Soyuz/Sajuz na Internacionalnoj svemirskoj stanici-ISS). Iste godine Peggy Whitson postaje prva žena-komandant Internacionalne svemirske stanice. Naoko Yamazaki će postati prva Japanka u svemiru 2010. Yamazaki je te godine učestovala u misiji STS-131, koja će ostati upamćena kao misija sa najviše žena: na misiji je bilo 7 članova posade, od kojih 3 žene. Pored Yamazaki, tu su bile i Dorothy Metcalf-Lindenburger te Stephanie Wilson.

Kina lansira svoje vlastite svemirske misije, ne oslanjajući se ni na Rusiju ni na SAD. Na kineskoj misiji Shenzhou 9, lansiranoj 16. juna 2012. bila je Liu Yang, a na Shenzhou 10, lansiranoj 13. juna 2013. nalazila se Wang Yaping.

Nakon dužeg zatišja, Jelena Olegovna Serova postaje prva Ruskinja koja je posjetila ISS u septembru 2014. a nedugo nakon nje u svemir odlazi i prva Italijanka, Samantha Christoforetti.

Trenutno je u orbiti na ISS Christina Koch, lansirana 14. marta 2019. sa Soyuz MS-12. Njen boravak u svemiru je produžen do februara 2020. godine, što bi značilo da ona u svemiru treba provesti 335 dana. To bi bio najduži kontinuirani boravak jedne žene u svemiru.

  • 16x9 Image

    Jelena Kalinić

    Biolog, dopisnik Glasa Amerike za nauku, i dobitnica EurekaAlert (AAAS) Felowship 2020. za naučne novinare. Vodi blog Quantum of Science od 2015.

XS
SM
MD
LG