Utvrdio je da se radi o ostacima ogromnog gmizavca iz prošlosti – dajući mu ime Megalosaurus, što je značilo veliki gušter. Time je zvanično priznato postojanje prvog dinosaurusa – iako ta riječ neće biti skovana sve do 1840-ih godina.
"Bio je to početak fasciniranosti dinosaurusima. Bucklandova objava inicirala je pronalaske brojnih fosila. Počela je masovna potraga za ostacima dinosaurusa u Engleskoj i šire", izjavio je paleontolog sa Univerziteta u Edinburghu Stev Brusatte.
Tokom protekla dva vijeka proučavanjem dinosaursa stvorena je predstava o izgledu tih bića, njihovom životu, evoluciji i razlozima istrijebljenja. Na planeti Zemlji živjeli su u periodu od prije oko 231 miliona godina do 66 miliona godina - tokom mezozojske ere.
Iza sebe su ostavili ptičje potomke.
"Naše poimanje dinosaurusa znatno je izmijenjeno u odnosu na vrijeme 19. vijeka. Buckland i drugi prirodnjaci iz tog vremena bili bi iznenađeni našim saznanjima o dinosaursima", kaže paleontolog Emma Nichols iz Prirodnjačkog muzeja Univerziteta Oxford – gdje se nalaze fosili megalosaurusa koje je William Buckland proučavao.
Megalosaurus je pravi primer za to. Buckland je vjerovao da se radi o gušteru dugačkom dvadesetak metara, koji je za kretanje koristio četiri noge i živio je na kopnu ili u vodi, navodi Reuters.
Ljuljanje i jurnjava za plijenom
Naučnici savremenog doba utvrdili su da Megalosaurus nije bio četvoronožni gušter - već je pripadao grupi teropoda koju su činili dinosaurusi mesožderi Tiranosaurus i Spinosaurus visine oko devet metara.
"Ljuljao bi se na zadnjim nogama, jureći za plijenom, koristeći kandžaste gornje udove i oštre zube kako bi savladao svoje žrtve", opisuje Steve Brusatte.
Buckland, kao i ostali njegovi savremenici, nije bio svjestan koliko su davno živjeli dinosaurusi. Vjerovali su da je Zemlja u njihovo vrijeme bila stara svega nekoliko hiljada godina. U današnje vreme jasno je da je Zemlja nastala prije oko 4,5 milijardi godina, a Megalosaurus se njome kretao prije oko 165 miliona godina.
"Geolozima je nekoliko decenija trebalo da shvate činjenice o tome kada je Zemlja nastala i da je život na njoj evoulirao tokom izrazito dugih vremenskih perioda. Dinosaurusi i drugi otkriveni fosili dali su ogroman podsticaj promjeni razumijevanja položaja, ulozi i mjestu ljudi na Zemlji”, podvukao je Brusatte.
Engleski prirodnjak Richard Owen uvidio je na osnovu proučavanja fosila Megalosaurusa, nađenih u južnoj Engleskoj, kao i dva velika kopnena gmizavaca Iguanodona i Hilaeosaurusa, da su živjeli u grupi koju je nazvao dinosaurija – svom predavanju iz 1841. i publikaciji objavljenoj naredne godine.
Naknadno otkriće fosila Hadrosaurusa i Driptosaurusa, u američkoj državi New Jersey, pokazalo je da su neki od dinosaurusi bili dvonošci. To je promijenilo percepciju da su dinosaurusi podsjećali na nosoroge-reptile. Počevši od 1870-ih, prvi kompletni veliki skeleti dinosaurusa – nađeni prvo na američkom zapadu, zatim u Belgiji i drugdje – ukazali su na prepoznatljivu anatomiju i raznolikost dinosaurusa.
Ptice i pernati dinosaurusi
Šezdesetih godina dvadesetog vijeka, identifikovanje malog dinosaurusa mesoždera - Deinonihusa uzdrmala je do tada utvrđenu naučnu građu – usmjerivši istraživanja u smjeru označenom kao renesansa dinosaurusa. Ispostavilo se da dinosaurusi mogu biti mali i okretni. Neki od njih anatomski su bili veoma slični ranim vrstama pticama, poput Archaeopterik, potvrđujući da su ptice nastale evolucijom pernatih dinosaurusa. Također, to je izazvalo polemike o tome da li su dinosaurusi toplokrvni poput ptica, što je u suprotnosti sa dugogodišnjom percepcijom da se radi o sporim, glomaznim i hladnokrvnim bićima.
"U decenijama nakon toga, više se radilo na istraživanju načina rasta dinosaurusa, na upotrebi savremene tehnologije, rekonstrukciji evolucionih odnosa i biomehaničke funkcije. To je pomoglo stvaranju dinamičnijeg biološkog pogleda na dinosauruse", objasnio je paleontolog sa Univerziteta Maryland Thomas Holtz.
Paleontolozi danas koriste skenere kako bi kreirali digitalne modele mozga i ušiju dinosaurusa, ali i više naučili o njihovim čulima vida, sluha i mirisa. Moguće je utvrditi i njihovu boju, ili pak da li su njihovo perje ili koža dovoljno očuvani da zadrže pigment u ćelijama.
Poznato je više od 2.000 vrsta dinosaurusa, a paleontologija je postala međunarodna nauka. Nalazišta fosila dinosaurusa raštrkana su širom svijeta - u Kini, Argentini, Brazilu, Južnoj Africi i Mongoliji.
"Kada je riječ o otkrićima u vezi sa dinosaurusima posljednjih decenija, jedno od najvažnijih je da su teropodi- dinosaurusi mesožderi imali perje a ne krljušti. Neki od njih su imali veoma raskošno perje, iako nisu bili u mogućnosti da lete", objašnjava paleontolog Hans-Dieter Sues iz Nacionalnog muzeja prirodne istorije Smithsonian u Washingtonu.
Istrebljenje dinosaurusa: Da li je i ko pojeo njihova jaja?
Izumiranje dinosaurusa dugo je zbunjivalo naučnike. Objašnjavano je različitim hipotezama - od vjerodostojnih do naivnih. Prema nekim od njih – sisari veličine rovaca pojeli su jaja dinosaurusa, što je dovelo do njihovog istrebljenja.
Međutim, 1980. istraživači su identifikovali sloj sedimenata čiji se nastanak podudara sa trenutkom kraja doba dinosaurusa. Sadržali su visoku koncentraciju iridijuma, elementa uobičajenog u meteoritima, što ukazuje na udar džinovske stijene u Zemlju.
Krater Chicxulub na meksičkom poluostrvu Jukatan, širok 180 kilometara kasnije je identifikovan kao mjesto udara asteroida, koji je zbrisao tri četvrtine vrsta na Zemlji, uključujući dinosauruse.
Da li bi dinosaurusi, u slučaju da je asteroid promašio Zemlju, i dalje vladali njome umjesto sisara - pa čak i ljudi koji su, kako se ispostavilo, naslijedili razoreni svijet?
"Skoro sigurno. Sisari su nastali nedugo poslije prvih dinosaurusa, ali su proveli desetine miliona godina u njihovoj sjenci. Dinosaurusi bi morali da se izbore sa eventualnim sušenjem i hlađenjem svijeta, a time i smanjenjem šumskih područja. Čini se da su se te promjene događale dovoljno postepeno da bi dinosaurusi imali priliku da im se prilagode, baš kao i sisari", objašnjava paleontolog Holtz.
Tokom godina mnogo su preciznije procjene veličina različitih vrsta dinosaurusa, uključujući grupu Sauropoda – koja važi za najveću kopnenu životinju koja je hodala Zemljom. Studija iz 2023. zasnovana na dimenzijama kostiju ekstremiteta označila je Argentinosaurusa, visokog oko 35 metara, šampionom teške kategorije sa oko 76 tona.
Međutim, uprkos dva vijeka istraživanja, posao je daleko od završenog.
"Van područja nove tehnologije, još ima brojnih pustara u različitim dijelovima svijeta koje su uglavnom neistražene. Ti regioni će otkriti nove vrste iz doba dinosaurusa. Gotovo sigurno postoje čitave grupe o kojima ništa ne znamo i iščekujemo da budu otkrivene", zaključuje Thomas Holtz sa Univerziteta u američkoj državi Maryland.
