Jedan odsto najbogatijih Amerikanaca zaradio je tokom pandemije korona virusa 308 milijardi dolara, dok je 26 miliona njihovih sunarodnika ostalo bez posla, podaci su vašingtonskog Instituta za političke studije. Ova institucija navodi da je od 18. marta do 22. aprila bogatstvo američkih plutokrata naraslo za 10.5 odsto.
Banke koje su bile najveći korisnici pomoći u recesiji 2008., takođe su dobro prošle i u ovoj krizi, jer su zaradile 10 milijardi dolara za dvije sedmice na ime provizija pošto je američka vlada preko njihovih računa plasirala 349 milijardi dolara zajmova namijenjenih malim firmama, prenosi Nacionalni javni radio (NPR).
'Nikada ne propustiti dobru krizu'
Bogataši su očito iskoristili, kako navodi Gardijan, prvi dio čuvene izreke da „nikada ne treba propustiti dobru krizu“. Međutim, zanemarili su drugi dio koji glasi: vanredne situacije treba iskoristi za promjene na bolje, u ovom slučaju da se smanje socijalne nejednakosti. Međutim, one se očito dodatno produbljuju.
Tako je najbogatiji čovek svijeta Džef (Jeff) Bezos uvećao svoj imetak sa 105 na 130 milijardi dolara. Na početku krize pala je vrijednost njegovih akcija u Amazonu, čiji je osnivač. Međutim, ovoj kompaniji, koja je i prije krize kontrolisala oko 50 odsto trgovine preko interneta u SAD, išao je u prilog veliki broj onlajn narudžbi u situaciji kada je stanovništva zbog pandemije bilo zatvoreno u svojim domovima.
Zbog naglog rasta prometa Amazon je zaposlio u martu 100 hiljada radnika, a očekuje se da će ih angažovati još najmanje toliko. Akcije kompanije su naglo skočile na berzama bez obzira na kritike da zaposleni u „Amazonu“ nemaju odgovarajući zaštitnu opremu od korona virusa.
U svakom slučaju, Bezos je zaradio za kratko vrijeme 25 milijardi dolara, što je, prema podacima Instituta za političke studije, više od bruto društvenog proizvoda Honduarasa, koji je 2018. godine iznosio 23,9 milijardi dolara.
Više od milijarde su zaradili i Bezosova bivša supruga Mekenzi (MacKenzie), osnivač Zuma (Zoom) Erik Juan (Eric Yuan), bivši šef Majkrosofta Stiv Balmer (Steve Ballmer), te čelnik Tesle i Spejs Iksa (SpaceX) Elon Musk.
Bogati među prvima u redu za vladinu pomoć
Neki od najbogatijih Amerikanaca bili su među prvima u redu kada su vlasti usvojile paket pomoći od nekoliko hiljada milijardi dolara u cilju podsticaja ekonomije uzdrmane pandemijom.
Najbogatiji su iskoristili razne pravne praznine da prigrabe za sebe dio od 349 milijardi dolara stimulativnog paketa namijenjen malim preduzećima. Tako je 150 javnih kompanija uspjelo da dođe u posjed više od 600 miliona dolara zajmova prije nego što je nestalo sredstava. Među njima je i Šejk Šek (Shake Shack), kompanija koja ima šest hiljada zaposlenih i čija je vrijednost procjenjena na dvije milijarde dolara.
Drugi primjer je Fišer ajlend (Fisher Island) u blizini Majaima, čije su plaže prekrivene pijeskom sa Bahama, na koji imaju pristup samo članovi kluba čiji je prosječni prihod 2,2 miliona dolara godišnje. Bez obzira na visoke prihode, dodijeljeno mu je dva miliona dolara pomoći.
Stanovnicima ovog ostrva je dobro išlo i prije pomoći koju su dobili. Tako su uspjeli da nabave testove na korona virus za sve naseljene, dok se ostatak Floride zlopatio. Samo jedan odsto građana Floride je testiran, što je tek četvrina prosjeka na nivou SAD – gdje je ovoj proceduri dosada podvrgnuto četiri procenta.
Zbog toga su američke demokrate u martu tražile da se obezbijedi bolji uvid u korištenje 500 milijardi dolara namijenjenih za stabilizaciju berzi.
Naime, demokrate su optuživale velike kompanije da su svojim postupcima dovele do naduvavanja berzi jer su plasirale na nju jeftini novac do koga su došli kao kao posljedica monetarnog popuštanja nakon prethodne krize.
Prema nekim procjenama, njihovi sadašnji gubici su jednaki padu akcija, pa dio kongresmena smatra da ne treba ponovo da se spasavaju velike korporacije koje su svojih potezima doprinijele krizi 2008., kada su im vlade i centralne banke već jednom pomogle.
Bogatstvo milijardera 11 puta veće nego 1990.
Pandemija je dodatno razotkrila jaz između ekstremnog bogatih i ostatka SAD koji se produbljuje posljednjih decenija, ističe Čak Kolins (Chuck Collins), direktor Programa o nejednakosti i opštem dobru na Institutu za političke studije.
“Ekonomska pravila idu u prilog vlasnicima imovina naspram svih ostalih,” dodaje Kolins.
Ni 2016. godine 90 odsto Amerikanaca nije uspjelo da se oporavi od prethodne recesije, dok je najbogatijem sloju od 10 odsto stanovnika bilo potrebno samo dvije i po godine da se vrate na nivo iz 2007. da bi potom konstantno uvećavali svoje bogatstvo.
To potvrđuje i stanje na berzama na kojima jedan odsto najbogatijih posjeduje 38 odsto akcija, pokazuje istraživanje ekonomiste Edvarda Vulfa (Edward Wolf) sa Univerziteta u Njujorku.
Uprkos rekordnom rastu zaposlenosti sve do pandemije, prosječna zarada u SAD je porasla samo za 5,37 odsto od 1990. do 2020. godine, dok je bogatstvo milijardera u tom periodu uvećano za astronomskih 1.130 odsto, odnosno za oko 200 puta više nego ostatka populacije, navodi Institut za političke studije.
Tome je doprinijelo i smanjenje poreza za 79 odsto od 1980. godine, koje plaćaju milijarderi, mjereno procentom njihovog bogatstva.
Kolins ističe da prati produbljivanje nejednakosti 25 godina i kako bogataši u ostvaruju “pobjedu za pobjedom”. On ipak dodaje da je šokiran kako su milijarderi preokrenuli pandemiju u profit. “I dalje sam šokiran,” kaže Kolins.
Milijarderi kao 'moderni monarsi'
U izvještaju Instituta za političke studije se navodi da su u SAD i svijetu posljednjih nekoliko decenija postale “godine milijardera”. Oni dominiraju politikom, kulturom i ekonomijom.
“Naši mediji veličaju filantropske gestove bogataša i njihove izjave tretiraju kao obraćanje ‘modernih monarha’. Svakog januara, pripadnici ovog kraljevskog kluba se okupljaju u Davosu gdje stižu privatnim avionima. Gledamo kako raspoređuju svoje bogatstvo za političke svrhe kupujući prolaz na predsjedničku pozornicu”.
U ovom dokumentu se podsjeća da su dva milijardera potrošila u trci za predsjedničkog kandidata Demokratske stranke 1,2 milijardi dolara. Ostali članovi kluba od 0,1 odsto najbogatijih imaju izuzetno veliki uticaj na izbore za Kongres SAD kao i u saveznim državama.
U suočavanju sa pandemijom, mediji su prepuni naslovi o dobronamjernim milijarderima koji su donirali 0.00001 odsto svog bogatstva u cilju pomoći sunarodnicima koji jedva sastavljaju kraj sa krajem. Mediji ih predstavljaju kao “činioce promjena” koji nesebično pomažu drugima.
Iako su neki milijarderi dali velike donacije tokom pandemije, Kolins smatra da ta filantropija ne može biti izgovor za odustajanje od debate od nejednakosti, te da ona ne može da bude zamjena za pravični poreski sistem.
“U međuvremenu, raste problem prikrivenog bogatstva jer milijarderi plaćaju milione industriji odbrane tog imetka. Armija advokata, računovođa i menadžera radi na prikrivanju njihovih hiljada milijardi. Naša globalna milijarderska klasa, prema jednoj računici, prikriva više od 21 hiljadu milijardi dolara u poreskim rajevima, raznim fondovima i kompanijama koje postoje samo na papiru (shell companies),” dodaje se u izvještaju Instituta za političke studije.
Banke zaradile 10 milijardi dolara na provizijama za dvije sedmice
Banke koje su bile najveći korisnici pomoći u recesiji 2008., takođe su dobro prošle i u ovoj krizi, jer su zaradile 10 milijardi dolara za dvije sedmice na ime provizija pošto je američka vlada preko njihovih računa plasirala 349 milijardi dolara zajmova namijenjenih malim firmama, prenosi Nacionalni javni radio (NPR).
Navodi se da su banke naplaćivale od jednog do pet odsto provizije da procesuiranje zajmova koji iziskuje manje provjera nego regularni krediti i ne predstavljaju skoro nikakav rizik po njih. Garant ovih zajmova je Administracija za male biznise, a sredstva su prikupljena od naplate poreza od građana.
Prema podacima Ministarstva finansija, sve banke koje su osigurane na federalnom nivou mogu da procesuiraju pomenute zajmove koji se kreću od nekoliko desetina hiljada do 10 miliona dolara. Banke služe kao posrednici i naplaćuju pet odsto provizije za zajmove manje od 350 hiljada dolara, a jedan procenat za veće cifre između 2 i 10 miliona.
Uz dodatnih 484 milijardi dolara stimulativnog paketa usvojenog prošle sedmice, Kongres se sprema da usvoji još 320 milijardi dolara pomoći.
Lider republikanske većine u Senatu Mič Mekonel (Mitch McConnell) je rekao da pomenuti program “spasava milione radnih mjesta u malim preduzećima i pomaže Amerikancima koji umjesto otkaza dobijaju."
Međutim, Geri Piters (Gary Peters), demokratski senator iz Mičigena, zatražio je od kongresnog Ureda za nadgledanje vlade (Government Accountability Office) da se pozabavi ovim programom, jer, po njegovim riječima, nekoliko desetina hiljada malih firmi nije bilo u mogućnosti da dobije zajmove, zato što je prethodno sav novac otišao velikim kompanijama.
Jedna advokatska kancelarija (the Stalwart Law Group) podnijela je pet tužbi prošle sedmice, navodeći da su banke procesuirale najprije klijente sa većim zajmovima, jer su na taj način dobile više novca na ime provizije. Nakon toga, nije više bilo sredstava za manje firme, navodi se u tužbi.
Banke su negirale ove navode. Tako je JPMorgan saopštio da je procesuirao zahtjeve za zajmove na korektan način.
“Obradili smo duplo više zahtjeva malih preduzeća za zajmove nego svih ostalih klijenata koje banka ima…Naša namjera je da uslužimo što je moguće veći broj klijenata, a ne da dajemo prednost bilo kome u odnosu na drugoga,” dodaje JPMorgan.
'U svakoj varijanti dobijamo'
Čak Kolins smatra da je dobro da većina ljudi razumije problem, ali za sada nema konkretnih poteza u cilju promjena koje bi omogućilo smanjivanje nejednakosti.
Do tada će, po njegovim riječima, bogataši u “svakoj varijanti dobijati” (Heads we win, tails you lose).
