Nešto iza ponoći 21. avgusta 1991., kolona oklopnih transportera u kojoj su bili vojnici ruske Druge gardijske motorno-streljačke divizije, poznate kao Tamanska garda, protutnjala je u centralni moskovski tunel gdje su je dočekali demonstranti ljuti zbog pokušaja državnog udara protiv sovjetskog lidera Mihaila Gorbačova, piše redakcija Radija Slobodna Evropa (RSE) na engleskom jeziku.
Demonstranti su zabarikadirali put autobusima i vozilima za čišćenje ulica, a u haosu koji je uslijedio poginula su trojica. Na kraju, kolona se povukla.
Sukob je bio prekretnica u državnom udaru, koji je propao sljedećeg dana. Čovjek koji je komandovao jedinicom, Prvim motorizovanim bataljonom, bio je 24-godišnji kapetan Sergej Surovikin, oficir srednjeg ranga koji je nakratko uhapšen zbog svojih naređenja, ali je kasnije oslobođen.
Surovikin je nastavio dugu karijeru u ruskoj vojsci, gdje je u više navrata unaprijeđen i stekao reputaciju neprikrivene brutalnosti u Čečeniji i, nedavno, u Siriji. Predsjednik Vladimir Putin je 8. oktobra imenovao mnogo odlikovanog Surovikina, koji sada ima 56 godina, za generalnog komandanta u posrnulom ratu Rusije protiv Ukrajine.
Dva dana kasnije, Rusija je pokrenula najveću salvu projektila i vazdušnih udara od početka invazije u februaru, gurnuvši rat u potencijalno još smrtonosniju novu fazu – sa Surovikinom na čelu.
"Za Ukrajinu, mnogo bih se brinuo zbog Surovikinovog apsolutno nemilosrdnog stava prema neprijatelju – kako podjednako smatra i borce i civile, i njegovog laserskog fokusa na postizanje vojnog napretka bez obzira na cijenu ili rizik," rekao je Čarls Lister (Charles), direktor programa za Siriju na Institutu za Bliski istok sa sjedištem u SAD koji je pratio Surovikinovu raniju komandu nad ruskim snagama u Siriji.
"Na kraju krajeva, civili će vjerovatno najviše patiti, posebno jer izgleda da je Ukrajina spremna samo da nastavi svoju efikasnu i herojsku borbu za svoju teritoriju", naveo je Lister u e-mailu.
"Neizvjesno je da li on može promijeniti osnovnu dinamiku rata, jer Ukrajina postavlja sve bolje obučene trupe i napredno oružje", napisao je Mark Galeoti (Galeotti), dugogodišnji stručnjak za ruske sigurnosne snage, u kolumni za Spektator (The Spectator).
"Ipak, od njega će se vjerovatno očekivati da pokuša, a to će vjerovatno značiti mnogo više sirena za vazdušne napade u gradovima širom Ukrajine."
General pukovnik Sergej Surovikin. Rusko ministarstvo obrane objavilo je 8. listopada 2022. da će Surovikin biti zapovjednik svih ruskih trupa koje se bore u Ukrajini.
Meteorski uspon
Surovikinova karijera seže do nekih od vodećih vojnih škola Sovjetskog Saveza; prvo je diplomirao na akademiji za obuku oficira u Omsku 1987. Prema profilu iz 2005. u novinama Ministarstva odbrane, ‘Krasnaja zvijezda’, neko vrijeme je služio u Afganistanu u sovjetskim specijalnim snagama.
Tokom haosa u Moskvi avgusta 1991. Surovikinova vojna karijera se ubrzavala: već je bio kapetan i komandant bataljona Tamanske garde, prestižne komande za mladog oficira.
Neki novinski izvještaji iz tog perioda tvrde da je Surovikin sam pucao na jednog od demonstranata, tvrdnja koja nikada nije u potpunosti potkrijepljena.
Međutim, on je na kraju bio pritvoren u moskovskom ozloglašenom zatvoru Matroskaja Tišina nekoliko mjeseci prije nego što je pušten na slobodu u decembru, navodno po naređenju ruskog predsjednika Borisa Jeljcina.
Također je unaprijeđen u majora i upisao se na moskovsku vojnu akademiju Frunze, jednu od najprestižnijih akademija Ministarstva odbrane u zemlji. Međutim, dok je bio tamo, Surovikin je bio predmet krivične istrage koja je uključivala trgovinu oružjem i ilegalnu prodaju oružja.
Surovikin je na kraju osuđen po tri tačke optužnice pred moskovskim vojnim sudom, ali je osuđen samo na godinu dana uslovno, odluka koja je izazvala negodovanje među nekim vojnim snagama, posebno jer je dalje Surovikinovo unaprjeđenje bilo nekontrolisano.
Vijesti o slučaju, blažoj kazni i unutrašnjem nezadovoljstvu procurile su u ruske medije 2012. godine, kao i njegovi napori da izbriše slučaj iz vojnog dosijea.
U komentaru za novine Komsomolskaja Pravda 2012. godine, Surovikin je rekao da je slučaj zatvoren 1995. godine, tvrdeći da je on oslobođen i da je dobio izvinjenje.
General pukovnik Sergej Surovikin, zapovjednik ruskih snaga u Siriji, govori, s kartom Sirije projiciranom na ekranu pozadi, na brifingu u ruskom Ministarstvu obrane u Moskvi, 9. juna 2017.
'Svako ima svoju sudbinu'
Nakon Vojne akademije Frunze, Surovikin je poslan u Tadžikistan, gdje je brzo unaprijeđen dok je služio u 201. motorizovanoj streljačkoj diviziji, najvećoj ruskoj jedinici u cijeloj bivšoj sovjetskoj centralnoj Aziji.
Njegovo napredovanje je nastavljeno obukom na Akademiji Generalštaba u Moskvi, a potom i zadatkom da komanduje 34. motorizovanom streljačkom divizijom vojnog okruga Volga-Ural.
Surovikin je 2004. godine bio pod istragom zbog incidenta u kojem je jedan od njegovih glavnih podređenih oficira izvršio samoubistvo. I taj slučaj je naglo zatvoren, što je izazvalo i negodovanje među pojedincima u Ministarstvu odbrane.
"Oficiri dobrog komandanta ne pucaju u sebe u kancelariji iz službenog oružja", rekao je jedan oficir koji je služio u Generalštabu Ruskom servisu RSE za članak o profilu Surovikina iz 2017. godine.
Surovikinovo rukovodstvo je također bilo pod lupom nakon što je u junu 2004. preuzeo komandu nad 42. gardijskom motorizovanom streljačkom divizijom u Čečeniji. U to vrijeme, drugi rat u odmetnutoj regiji Sjevernog Kavkaza već se preobrazio iz punih borbenih operacija u "protivterorističku operaciju", prema opisu Kremlja.
U februaru 2005. godine, devet izviđača iz puka 42. divizije ubijeno je kada se na njih srušio zid u glavnom gradu Groznom. Surovikin je obećao osvetu u televizijskim nastupima, ali je novina Novaja gazeta kasnije dovela u pitanje taj izvještaj, sugerišući da se zid srušio kada je pijani vojnik slučajno ispalio granatu ili pogrešno rukovao nagaznom minom.
U intervjuu za Krasnaja zvijezdu u aprilu 2005. Surovikin je ponovio tvrdnju da su čečenski "banditi" odgovorni za urušavanje zida.
"Generalno, možete beskrajno govoriti šta je urađeno kako treba, a šta nije. Lakše je biti pametan kada već znate šta se dogodilo. Ali borba je borba. I ovdje nije uvijek moguće realno procijeniti situaciju", rekao je.
"Svako ima svoju sudbinu. Svakome svašta može da se dogodi", rekao je on za list. "I ne samo u Čečeniji."
Pridružio se Glavnoj operativnoj upravi Generalštaba nakon rata u avgustu 2008. u kojem je Rusija napala Gruziju. Rusija je odnijela pobjedu, ali je sukob razotkrio duboke probleme u oružanim snagama, što je dovelo do velikih napora za reformu i modernizaciju vojske.
Prema profilu TASS-a iz 2017. godine, Surovikin je "preuzeo ovu funkciju u kontekstu velike reforme ruske vojske, koja je počela nakon 'operacije prisiljavanja Gruzije na mir'".
General 'Armagedon'
Godine 2017, nakon što je služio u Glavnoj operativnoj upravi Generalštaba, Surovikin, tada general-pukovnik, unaprijeđen je u komandu ruskih Vazduhoplovnih snaga, ogromnim snagama koji obuhvata vazduhoplovstvo i raketne jedinice.
Činjenica da je vojni oficir imenovan za komandanta snaga podigla je obrve među nekim kolegama, posebno oficirima vazduhoplovnih snaga: "prvi 'neleteći' komandant u istoriji ruske vojne avijacije", kako ga je kasnije opisala Novaja gazeta.
Te godine također je poslan u Siriju, gdje su ruske snage izvele intervenciju 2015. kako bi podržale vladine trupe u njihovoj borbi protiv antivladinih pobunjenika i ekstremističkih snaga.
Napori su bili uspješni, ne samo u stabilizaciji snaga sirijskog autokrate Bašara al-Asada, već i proširenju ruske vojne baze u luci Tartus. Ali tokom svoje dvije posjete tamo, Surovikin je stekao reputaciju provođenja nemilosrdne taktike, uključujući kontrolu nad bombardovanjem Gute i Alepa, koji su u to vrijeme bili u velikoj mjeri pod kontrolom pobunjenika.
Njegova komanda se također poklopila s ponovljenom upotrebom hemijskog oružja, poput bombi s hlorom, od strane sirijskih snaga protiv civilnih ciljeva.
"Surovikinovo vrijeme komandovanja ruskom kampanjom u Siriji bilo je ključno, tokom kojeg je Rusija konačno uspjela odlučno pomjeriti tok sukoba u Asadovu korist", rekao je Lister za RSE. "Surovikinova komanda bila je klinička, brutalna i, prije svega, žestoko proračunata."
Također je udvostručio taktiku, rekao je Lister, radeći s iranskim proksi snagama u Siriji, posebno sa snagama Kuds, elitnom jedinicom iranskog Korpusa islamske revolucionarne garde, i Hezbolahom, oružanim snagama povezanim s Iranom, koju su SAD i Evropska unija označile kao terorističku grupu.
"Iako uglavnom tajna i malo priznata, ta direktna koordinacija sa snagama Kuds nesumnjivo je doprinijela strateškom odnosu Irana i Rusije kojem svijet sada svjedoči", rekao je.
U izvještaju iz 2020. o vojnim napadima na sirijske civile, Hjuman rajts voč (Human Rights Watch) je imenovao Surovikina kao jednog od nekoliko ruskih komandanata koji su "znali ili su trebali znati za zlostavljanja i nisu preduzeli efikasne korake da ih zaustave ili kazne direktno odgovorne".
Rusku intervenciju u Siriji obilježilo je i sve veće angažovanje privatnih plaćeničkih grupa, posebno Vagnera, čiji je vlasnik Jevgenij Prigožin, biznismen iz Sankt Peterburga koji ima bliske veze s Kremljom. U februaru 2018. grupa Vagnerovih plaćenika i sirijskih saveznika napala je bazu u kojoj su bile smještene kurdske snage i američki savjetnici; Američke snage odgovorile su masivnim vazdušnim napadima u kojima je ubijeno "nekoliko stotina Rusa".
Poslije napada, ruski vojni blogeri upirali su prstom u ruske komandante jer su ili dali dozvolu grupi plaćenika da napreduju, ili zato što nisu pružili veću zaštitu od američkih snaga.
Prema pisanju Komsomolskaja Pravda, Surovikinovo vodstvo u Siriji mu je među oficirima donijelo nadimak "General Armagedon".
Kremlj je Surovikinu dodijelio orden Heroja Rusije, najveću vojnu počast u zemlji, za njegovu komandu u Siriji. U avgustu 2021. unaprijeđen je u generala.
Sergey Surovikin
Invazija na Ukrajinu
Četiri mjeseca nakon invazije na Ukrajinu 24. februara, Surovikin je komandovao južnom grupom ruskih snaga, koja je kasnije bila odgovorna, između ostalog, za žestoki napad na grad Sjeverodonjeck u regiji Lugansk, koji je pao u ruke ruskih snaga 25. juna.
Surovikin je također bio formalno zadužen za južnu grupu u Ukrajini u septembru, kada su ukrajinske snage izvele zapanjujuću kontraofanzivu u sjeveroistočnoj oblasti Harkiv, potiskujući ruske trupe iz regiona, a kasnije su preuzele kontrolu nad Limanom, ključnim željezničkim čvorištem regiona Donjeck, što se smatra velikim porazom ruskih trupa.
Taj poraz izazvao je urlike ogorčenosti vojnih blogera, desničarskih komentatora i nacionalista, koji su na Telegramu ismijavali ruske komandante, iako ne Surovikina po imenu. Ljutnja se prelila na širu javnost u novinama i državnoj televiziji.
Putin je 8. oktobra iznenada najavio da će Surovikin preuzeti dužnost glavnokomandujućeg za sukob u Ukrajini. Imenovanje je došlo istog dana kada je eksplozija na mostu Krim, koji povezuje ukrajinsko poluostrvo pod ruskom kontrolom s Rusijom, teško oštetila tu građevinu. Vjeruje se da je eksplozija djelo ukrajinskih snaga.
Surovikinovo unapređenje naišlo je na pohvale blogera i komentatora koji su pozivali na oštriji pristup borbi protiv Ukrajine. To je uključivalo Prigožina, koji ga je nazvao "najkompetentnijim komandantom u ruskoj vojsci".
"Nakon što je primio naređenja", rekao je Prigožin u izjavi koju je objavila njegova kompanija, Surovikin je "bez oklijevanja ušao u svoj tenk i požurio da spasi svoju zemlju."
Dva dana kasnije, Rusija je gađala Ukrajinu projektilima.