Neki od načina smanjivanje ovisnosti svijeta, naročito evropske regije, o Rusiji, jesu prelazak na ukapljeni plin, pojačavanje kapaciteta izvora obnovljive energije, ali i nuklearna energija. Međutim, kod nuklearne energije treba biti oprezan jer dio uranijuma za potrebe ovih elektrana dolazi ili iz Rusije, ili iz područja prema kojima Ruska federacija ima političke aspiracije, poput Ukrajine i Kazahstana.
Jedan od strateških značaja Ukrajine leži i u činjenici da je ova zemlja relativno bogata rudom iz koje se može ekstrahirati uranijum. Ukrajina je prva u evropskom regionu i po proizvodnji uranijuma, a deveta u svijetu.
Rusija, naravno, ima nešto veće rezerve i nivo proizvodnje urana, ali će se evropske zemlje koje imaju ugovore s ruskim proizvođačima urana za rad nuklearnih centrala morati preusmjeriti na druge izvore goriva, dok na ukrajinski uran, usljed trenutke krizne situacije, ne mogu još uvijek računati. Međutim, ovo ne znači da su zemlje Evrope osuđene na ovisnost o uranu Rusije i Ukrajine.
Koncentrisana energija atoma
Uran je primarno gorivo za nuklearne reaktore i njime se mora pravilno upravljati, na siguran i održiv način. Nedavna godišnja proizvodnja prirodnog urana u cijelom svijetu iznosila je između 55 000 i 65 000 tona metalnog urana. Procjenjuje se da oko 440 reaktora s kombinovanim kapacitetom od oko 390 GWe svake godine zahtijeva oko 74 000 tona koncentrata uranovog oksida koji sadrži oko 62 500 tona urana iz rudnika (ili ekvivalent iz zaliha ili sekundarnih izvora).
Najveći svjetski proizvođači uranijuma su, prema Svjetskoj nuklearnoj asocijaciji, Kazahstan, Australija, Namibija i Kanada. Značajni resursi rudarenja i proizvodnje uranijuma postoje i u Južnoafričkoj Republici, Kini i Brazilu.
Rudnik koji je u 2020. i 2021. proizvodio najviše uranijuma nalazi se u Kanadi, i zove se Cigar Lake, u vlasništvu Cameco/Orano. Najveći nadoknadivi resursi urana nalaze se u Australiji, prema procjenama Agencije za nuklearnu energiju u okviru Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (NEA/OECD) i Međunarodne agencija za atomsku energiju (IAEA).
Uranijum je izuzetan energetski resurs jer je to koncentrovana energija. Slikovito rečeno, količina uranijuma veličine jednog jajeta može obezbijediti energiju potrebnu jednoj osobi za cijeli život. Da bi se dobila ta količina energije, potrebno je iskoristiti oko 88 tona uglja. Uranijum se u reaktorima koristi u obliku „peleta“, zapremine oko 1 kubni centimetar, koji daju energiju ravnu energiji jedne tone uglja.
Gdje se nalaze nuklearni reaktori?
U EU postoje 103 nuklearna reaktora u 13 od 27 članica, a proizvode oko 25% struje generisane u EU. Primjerice, Češka i Bugarska imaju po dva reaktora, Mađarska 1, u Njemačkoj rade još 3 dok su ostali ugašeni, a Francuska ima 56 nukelarnih reaktora od kojih dolazi oko 70% električne energije. Ujedinjeno Kraljevstvo ima 11 reaktora, a SAD 93.
Međutim, reaktori u EU se razlikuju po dizajnu: u članicama koje su nekad pripadale tzv. „Istočnom bloku“ to su uglavnom VVER reaktori sovjetskog dizajna, dok su u Zapadnoj i Centralnoj Evropi, uključujući i NE Krško drugačiji, poput reaktora treće generacije EPR francusko-njemačkog dizajna.
Ovo ujedino znači da su različite zemlje, posebno današnje članice EU, istorijski razvijale drugačije puteve uvoza goriva za reaktore, uranijum dioksida. Zemlje bivšeg Istočnog bloka, primjerice Mađarska i Bugarska, više ovise o uranu s istoka – iz Kazahstana, Rusije i Ukrajine.
Od 2020. gotovo polovina urana koji se koristi za gorivo u Sjedinjenim Državama uvezeno je iz Rusije, Kazahstana i Uzbekistana. Ruski uran je činio 16% uvoza urana u SAD te godine, a uvoz iz Kanade i Kazahstana 22%. Izmijenjeni sporazum ovlastio je Sjedinjene Države da iduće godine od Rusije kupe čak 24% svog nuklearnog goriva. Međutim, usljed invazije na Ukrajinu, pravila igre su se promijenila i SAD se neće osloniti na Rusiju u pogledu urana, kao i druge zemlje koje su prije znatnu količinu urana uvozile iz Rusije.
Rusija također isporučuje gorivo koje se zove visokoprobni, nisko obogaćeni uran (HALEU) koje je obogaćeno od 5% do 20% i moglo bi se koristiti u naprednim nuklearnim elektranama za koje se očekuje da će se razviti kasnije ove decenije ili 2030-ih.
Zabrane na ruski uranijum
Američki senatori predstavili su zakon o zabrani uvoza ruskog urana u SAD. „Iako je zabrana uvoza ruske nafte, plina i ugljena važan korak, ne može biti posljednji", rekao je senator John Barrasso, koji je predstavio zakon.
Odluka bi mogla revitaliziratI i rudarenje i proizvodnju urana u saveznoj državi Wyoming, koja izvoze ima određene rezerve. Također, Sjedinjene Države bi trebale planirati izgradnju većih domaćih kapaciteta za opskrbu HALEU-om ako se donese zabrana.
Međutim, dok se SAD ponešto može osloniti na vlasititi uran, Kanada i Australije svoj, Evropska Unija se praktično mora u potpunosti osloniti na uvoz. U EU su postojali rudnici u kojima se vadila pehblenda, uranova ruda, koja se preračuje u uranij oksid. U Češkoj je postojao rudnik Jáchymov, i upravo su pehblendu iz ovog rudnika koristili Pierre i Maire Curie kako bi izolovali polonijum i radijum.
U nekadašnjoj Istočnoj Njemačkoj postojao je rudnik Wismut, kojeg su eksploatirali Sovjeti, ali svi njemački rudnici urana su zatvoreni nakon ujedinjenja Njemačke 1989. te je pokrenut proces remedijacije zemljišta. Evropska Unija će morati naći način da koriste nuklearne centrale i obezbijede nuklearno gorivo koji nije pod političkim utjecajem Ruske Federacije.
