Obilježeno je dvadeset pet godina od početka operacije “Saveznička snaga”, vazdušne kampanje Sjevernoatlantske alijanse (NATO) protiv Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) tokom rata na Kosovu, koja je pokrenuta 24. marta 1999.
Intervencija je okončana 10. juna 1999, pošto se predsjednik SRJ Slobodan Milošević saglasio sa povlačenjem trupa sa Kosova i raspoređivanjem međunarodnih mirovnih snaga.
Ruska državna novinska agencija “Sputnjik” 25. marta 2024. pokušala je da ospori dobro poznate razloge za reakciju NATO-a: masovni egzodus kosovskog albanskog stanovništva pred vojno-policijskim snagama bivše SRJ, kao i njihovo etničko čišćenje, piše Poligraph.info specijalizovani servis Glasa Amerike za provjeru tačnosti objavljenih sadržaja.
„Svijet je saznao da SAD i NATO Zemljinu kuglu vide kao sopstveno igralište u kom su, prije četvrt vijeka, mogli da rade šta hoće. Države Zapada su 24. marta 1999. počele bombardovanje Beograda, prijestonice Jugoslavije, pod izgovorom zaštite kosovskih Albanaca”, objavio je Sputnjik.
Tvrdnja "Sputnjika" da nije postojao legitiman razlog za zaštitu kosovskih Albanaca je obmanjujuća.
Stručnjaci su razmatrali razloge zbog kojih se NATO odlučio za pokretanje dvoipomjesečne kampanju protiv SRJ i da li je intervencija iz humanitarnih razloga bila u skladu sa međunarodnim pravom.
Prinudno raseljavanje stotina hiljada ljudi, slučajevi masovnih ubistava i druga teška kršenja prava kosovskih Albanaca prethodili su NATO intervenciji.
Procjenjuje se da je 250.000 kosovskih Albanaca protjerano iz svojih domova do jeseni 1998. Usred straha od humanitarne katastrofe, događaji poput masakra u Drenici u februaru-martu 1998. i masakra u Račku u januaru 1999. doprinijeli su odluci NATO-a da upotrijebi vojnu silu.
"Izjave viših američkih zvaničnika i kreatora politike Vašingtona ukazuju na to da je masakr u Račku transformisao politiku Zapada na Balkanu. Ubijedio je administraciju tadašnjeg američkog predsjednika Bila Clintona, a kasnije i NATO saveznike, da su šestogodišnji napori da se spriječi etnički sukob na Kosovu bili osuđeni na propast“, objavio je tada Barton Gelman – novinar uglednog Washington posta.
Stručnjaci za međunarodne odnose Džejms Goldgejer i Gorana Grgić naveli su da NATO intervenciju 1999. treba posmatrati u kontekstu, kako su ukazali, najvećeg čina masovnog ubijanja u Evropi – aludirajući tu na genocid nad bošnjačkim stanovništvom, koji su Srbija i etnički bosanski Srbi izvršili tokom jugoslovenskih ratova.
“Tokom čitave godine međunarodna zajednica je pokušavala da odvrati Miloševićev režim od napada na albansko civilno stanovništvo na Kosovu uvođenjem niza trgovinskih i investicionih sankcija, zamrzavanjem imovine i embargom na oružje i naftu. To je sve bilo uzaludno, ponekad čak i potpuno kontraproduktivno, kao u slučaju embarga na oružje u tom trenutku znatno slabijim kosovskim Albanaca. Kako je broj slučajeva kršenja ljudskih prava, masovnih raseljavanja i smrtnih slučajeva počeo da se povećava, a međunarodni pokušaji posredovanja propali, postalo je jasno da direktna vojna intervencija ostaje kao posljednje sredstvo“, napisali su Goldgejer i Grgić.
Gregori Stenton, stručnjak za genocid, tvrdi da su izraz etničko čišćenje osmislili Milošević i srpski propagandisti - kao eufemizam za prisilnu deportaciju i genocid.
Ujedinjene nacije su saopštile da je etničko čišćenje bukvalni prevod srpsko-hrvatskog izraza navodeći, međutim, da precizni korjeni termina, kao i ko je izašto počeo da ga koristi, još nisu izvjesni.
Ipak, uzroci sukoba su kompleksni i odgovornosti ima na obje strane.
Slobodan Milošević, tadašnji predsjednik Srbije, pažnju na sebe skrenuo je ukidanjem autonomije Kosovu 1989. SFR Jugoslavija je Kosovu, pokrajini u sastavu Srbije, dodelila autonomiju Ustavom iz 1974. U aprilu 1992. njene republike Srbija i Crna Gora osnivale su Saveznu Republiku Jugoslaviju (SRJ), posle raspada SFR Jugoslavije i ratova koji su počeli 1991.
Slobodan Milošević, tadašnji predsjednik Srbije, pažnju na sebe skrenuo je ukidanjem autonomije Kosovu. Socijalistička Jugoslavija je Kosovu, pokrajini u sastavu Srbije, dodijelila autonomiju Ustavom iz 1974. aprila 1992. Njene republike Srbija i Crna Gora osnivale su Saveznu Republiku Jugoslaviju (SRJ), poslije raspada Jugoslavije i ratova koji su počeli 1991.
Milošević je bio predsjednik Srbije od 1989. do 1997, a potom je funkciju predsednika SRJ obavljao od 1997. do 2000.
Otpor kosovskih Albanaca srpskoj vlasti prerastao je u pobunu slabijeg kapaciteta pojavom Oslobodilačke vojske Kosova (OVK) 1996. godine, koja je tražila odvajanje od SRJ i osnivanje tvorevine pod nazivom Velika Albanija.
Oružana pobuna postala je intenzivinija do 1998. godine - što je iniciralo oštar obračun vlasti sa albanskim stanovništvom.
Napadi sa obje strane su intenzivirani, a OVK, jugoslovenske i srpske snage bile su umiješane u zločine. Međunarodni napori da se obuzda nasilje bili su neuspješni.
Time su nesrazmjerno bili pogođeni albanski civili.
Februara 1999, na mirovnim pregovorima u francuskom Rambujeu koje je podržao NATO, objema stranama predstavljen je Privremeni sporazum koji je trebalo da obezbijedi mir i samoupravu na Kosovu – da bi se okončalo nasilje i olakšao povratak izbjeglica i raseljenih osoba.
Sporazum je podrazumijevao i povlačenje bezbjednosnih snaga Srbije i SRJ sa Kosova.
Sporazum je takođe predviđao vraćanje autonomije Kosovu, ali i neometan pristup snaga NATO-a čitavoj nekadašnjoj Saveznoj Republici Jugoslaviji. Pojedini stručnjaci i bivše američke diplomate tvrdile su da su ti uslovi neprihvatljivi za Miloševića.
Njegovo protivljenje da potpiše sporazum ubrzalo je pokretanje vazdušne kampanje NATO-a.
Tadašnji generalni sekretar Ujedinjenih nacija Kofi Anan vojnu kampanju protiv SRJ okarakterisao je postupkom za žaljenje, ali i neophodnim sredstvom u situaciji kada su sva druga bila iscrpljena.
Snage bezbjednosti Srbije i SRJ intenzivirale su kampanju etničkog čišćenja nakon povlačenja Verifikacione misije Organizacije za bezbjednost i saradnju (OEBS) i početka bombardovanja Alijanse.
Nevladina organizacija Human Rights Watch, sa sjedištem u Njujorku, saopštila je da je 525.787 izbjeglica izbjeglo u susedne zemlje sa Kosova tokom prve tri nedelje kampanje. Kako je ukazano – konačan broj protjeranih Albanaca sa Kosova bio je 862.979.
Stiven Hozmer, iz Rend korporacije – skupa stručnjaka i istraživačkog instituta, tvrdio je 2001. da je Milošević donio pogrešnu pretpostavku da će izbjeglička kriza, kao posjledica srpske kampanje etničkog čišćenja na Kosovu, uticati na NATO da prekine napade.
Nasuprot tvrdnjama “Sputnjika” da je NATO bombardovanje Savezne Republike Jugoslavije izazvalo humanitarnu katastrofu, stoje činjenice da znatan procenat žrtava rata čine albanski civili koje su pogubile jugoslovenske i srpske snage bezbjednosti.
“Kosovska knjiga pamćenja”, kojom je dokumentovan broj žrtava tokom sukoba 1998-2000, navodi da ih je ukupno bilo 13.535. Od toga je ukupno bilo 10.317 civila koji su živote izgubili u vezi sa ratnim dejstvima. Njih 8.676 je bilo albanske nacionalnosti.
Prema istom izvoru, živote je izgubilo 1.196 Srba, 445 Roma i civila drugih nacionalnosti.
“Kosovska knjiga pamćenja” prema ocjeni nevladine organizacije “Grupa za analizu podataka o ljudskim pravima dokumentuje sve ili gotovo sve ljudske gubitke tokom sukoba.
Oslobodilačka vojska Kosova (OVK) bila je umiješana u neka od tih ubistava.
Prema izvještaju nevladine organizacije Amnesty International iz 2012. godine, OVK je navodno otela i ubila 800 pripadnika manjinskih zajednica na Kosovu, uključujući i neke kosovske Albance za koje su smatrali da su lolajni ili saradnici tadašnjih srpskih i jugoslovenskih vlasti.
Tokom kampanje, koja je trajala 78 dana, NATO je izvršio 38.400 letova – od kojih je njih 10.484 označeno udarnim. Lansirano je i bačeno 23.614 raketa i bombi.
Nevladina organizacija Hjuman Rights Watch (HRW) sprovela je opsežnu misiju tokom koje je utvrdila da je broj civilnih žrtava iznosio između 489 i 528. Notirano je da se 62% do 66% odsto tih pogibija dogodio u 12 incidenata.
Međunarodni krivični sud Ujedinjenih nacija za bivšu Jugoslaviju utvrdio je da brojke i podaci sa terena ne ukazuju da je NATO vodio kampanju u namjeri da ona kao posljedicu ima značajne civilne žrtve – neposredno ili posredno.
Takođe, tribunal Ujedinjenih nacija primio je k znanju publikaciju Ministarstva spoljnih poslova bivše SRJ „Zločini NATO-a u Jugoslaviji“, koja obuhvata procjenu o 495 ubijenih i 820 ranjenih civila.
