Novootkrivena prepiska sugerira da je papa Pije XII iz doba Drugog svjetskog rata imao detaljne informacije od njemačkog isusovca od povjerenja da je do 6.000 Jevreja i Poljaka ubijano svakoga dana u Poljskoj pod njemačkom okupacijom. Dokumentacija potkopava argument Svete Stolice da nije mogla provjeriti diplomatske izvještaje o nacističkim zločinima kako bi ih osudila.
Dokumentacija iz Vatikanskog arhiva, objavljena ovog vikenda u italijanskom dnevniku Corriere della Sera, vjerovatno će dodatno podstaći debatu o Pijevom naslijeđu i njegovoj sada zaustavljenoj kampanji za beatifikaciju. Istoričari su dugo bili podijeljeni oko Pijevog dosijea, a pristalice su insistirale da je koristio tihu diplomatiju da spasi jevrejske živote, dok kritičari kažu da je šutio dok je holokaust bjesnio.
Corriere reproducira pismo njemačkog jezuitskog svećenika Pijevog sekretara od 14. decembra 1942. koje se nalazi u nadolazećoj knjizi o novootvorenim dosijeima Pijevog pontifikata Giovannija Cocoa, istraživača i arhiviste u Vatikanskom apostolskom arhivu.
Coco je rekao za Corriere da je pismo značajno jer predstavlja detaljnu prepisku o nacističkom istrebljivanju Jevreja, uključujući i peći, od informiranog crkvenog izvora u Njemačkoj koji je bio dio katoličkog antihitlerovskog otpora koji je mogao doći do inače tajnih informacija do Vatikan.
Pismo sveštenika, velečasnog Lotara Keniga, Pijevom sekretaru, njemačkom jezuiti po imenu velečasni Robert Leiber, datirano je 14. decembra 1942. Napisano na njemačkom, pismo se Leiberu obraća kao "Dragi prijatelju," i dalje izvještava da su nacisti svakodnevno ubijali do 6.000 Jevreja i Poljaka iz Rave Ruske, grada u predratnoj Poljskoj koji se danas nalazi u Ukrajini, i prevozili ih u logor smrti Belzec.
Prema spomen obilježju Belzec koji je otvoren 2004. godine, u logoru je stradalo ukupno 500.000 Jevreja. Na sajtu Memorijala piše da je čak 3.500 Jevreja iz Rave Ruske već ranije 1942. godine poslato u Belžec i da je od 7. do 11. decembra likvidiran jevrejski geto u gradu. “Oko 3.000-5.000 ljudi je strijeljano na licu mjesta, a 2.000-5.000 ljudi je odvedeno u Bełżec”, navodi se na web stranici.
Datum Koenigovog pisma je značajan jer sugeriše da je prepiska jednog provjerenog kolege jezuita stigla u Pijev ured u danima nakon što je geto ispražnjen, i nakon što je Pio primio više diplomatskih nota i posjete raznih izaslanika stranih vlada iz avgusta 1942. pa nadalje sa izvještajima da je do sada u Poljskoj ubijeno do milion Jevreja.
Iako ne može biti sigurno da je Pio vidio pismo, Leiber je bio njegov glavni pomoćnik i služio je papi kada je bio ambasador Vatikana u Njemačkoj tokom 1920-ih, što sugerira blizak radni odnos, posebno u vezi s pitanjima vezanim za Njemačku.
Prema “Papa u ratu”, antropologa Davida Kercera, dobitnika Pulitzerove nagrade, visoki državni službenik, monsinjor Domenico Tardini, rekao je britanskom izaslaniku u Vatikanu sredinom decembra da papa ne može govoriti o nacističkim zvjerstvima jer Vatikan nije mogao provjeriti informaciju.
“Novost i važnost ovog dokumenta proizilazi iz ove činjenice: da o Holokaustu sada postoji sigurnost da je Pio XII od Njemačke katoličke crkve primao tačne i detaljne vijesti o zločinima koji su počinjeni nad Židovima”, citirao je Coco Corriere.
Međutim, Coco je napomenuo da je Koenig također pozvao Svetu Stolicu da ne iznosi u javnost ono što otkriva jer se plašio za svoj život i živote izvora otpora koji su dali obavještajne podatke. Piove pristalice dugo su insistirale na tome da on nije mogao oštro govoriti protiv nacista zbog straha od odmazde.
U telefonskom intervjuu u subotu, Kertzer je rekao da bi ovo pismo moglo biti značajno jer bi moglo biti prvi put da je otkriveno spominjanje Jevreja koji se ubijaju u komorama u pismu za koje je rekao da bi sigurno skrenulo pažnju Piju. Kertzer je rekao da su istoričari željno iščekivali Cocoovu knjigu jer je kao vatikanski arhivar, Coco imao pristup mnoštvu Piovih ličnih dosijea koji još nisu bili indeksirani i dostupni naučnicima kada je Vatikan otvorio njegovu arhivu u martu 2020.
„Kada smo tamo počeli da radimo, to nije bila tajna — iako je trebalo neko vrijeme da se shvati — koja vrsta dokumenata je nedostajala“, rekao je Kertzer, napominjući da dokumenti iz Vatikanske kancelarije u Vašingtonu tokom ratnih godina još uvijek nisu još katalogiziran.
Piovo naslijeđe i otkrića iz novootvorenih vatikanskih arhiva bit će razmotrena na velikoj konferenciji na rimskom Papinskom univerzitetu Gregorijana sljedećeg mjeseca, koja je značajna zbog liste učesnika i sponzorstva iz cijelog spektra. Vatikan, izraelski institut za istraživanje holokausta Yad Vashem, američki Memorijal holokausta, kao i izraelska i američka ambasada, svi to podržavaju, između ostalih.
Državni sekretar Vatikana, kardinal Pietro Parolin, otvoriće sastanak od 9. do 11. oktobra na kojem će učestvovati naučnici među kojima su Kertzer, Coco i Johan Ickx, arhivista Državnog sekretarijata Vatikana čija je knjiga o arhivima, „Pio XII. i Jevreji” objavljenom 2021. godine, hvali Pia i napore Vatikana da se brine o Jevrejima i ljudima koji bježe od rata.
Coco je rekla da je Koenigovo pismo zapravo pronađeno u Vatikanskom sekretarijatu državnih arhiva i da je predato glavnom vatikanskom apostolskom arhivu tek 2019. godine, jer su papiri državnog sekretarijata bili neorganizirani i razbacani, a neki od Piovih dokumenata čuvani su u plastičnim kontejnerima u prostor za skladištenje u potkrovlju gdje su im štetili toplina i vlaga.
