Politički analitičar i viši saradnik njemačkog Centra za politiku demokratizacije Bodo Weber tvrdi da je Inicijativa Evropske unije za reforme u Bosni i Hercegovini doživjela krah.
U opsežnoj analizi pod nazivom "Propadajuća inicijativa EU u BiH – Agenda reformi i izvještaj o praćenju upitnika", Weber navodi razloge neuspjeha reformskog projekta te imenuje glavne krivce za izigravanje reformi, umjesto njihovog provođenja.
RSE: Velika Britanija i Savezna Republika Njemačka su pokrenule Inicijativu za BiH koja je uskoro postala Inicijativa EU, još 2014. godine. Željelo se u prvi plan staviti ekonomske i socijalne reforme, umjesto političkih odnosno ustavnih, koje nisu imale uspjeha. Šta možete reći četiri godine kasnije?
Weber: Možemo reći da je ta Inicijativa polučila početne rezultate. Dogovorena je tzv. Reformska agenda, bilo je inicijalnih implementacija mjera iz agende, a pokrenuta je i saradnja među različitim nivoima vlasti, naprimjer između entitetskih vlasti i Vijeća ministara u ekonomskoj politici, što nije bilo viđeno prethodne decenije.
S obzirom da je ova godina izborna, nećemo vidjeti puni obim reformi.
Međutim, vidjeli smo i otpor političkih elita, značajno odgađanja implementacije već 2015. i 2016., a onda u 2017. godini skoro potpun zastoj već spore reformske dinamike. Na osnovu tog negativnog razvoja i usporavanja reformi, koje su trebale biti završene do kraja 2018., sada možemo reći da je Inicijativa doživjela krah. S obzirom da je ova godina izborna, nećemo vidjeti puni obim reformi.
Cilj EU bio je dvostruki, prvo da se uništi sistem patronaže kojim političke elite osiguravaju kontrolu nad javnim resursima te širom ekonomijom, kao i stvaranje pretpostavki za tržišnu ekonomiju u BiH. U opširnoj analizi smo zaključili da u sedam oblasti koje sadrži reformska agenda, ta dva cilja neće biti dostignuta do kraja godine. Time su političke elite izbjegle onaj ključni dio reformskih mjera, dio koji je politički bolan.
RSE: Inicijativa EU je shvaćena kao spas za Bosnu i Hercegovinu, čiji lideri nisu uspijevali postići dogovor oko "vrućih političkih tema". Da li je to bio ispravan kurs?
Weber: Rekao bih da je bilo sporno uopšte preći sa tih "vrućih" političkih tema, kao što su vladavina prava, ustavne reforme..., na socioekonomske odnosno proglasiti ih nerješivim u datom političkom kontekstu, kad je neuspjeh dijelom poslijedica toga sto Evropska unija i Zapad nisu bili dovoljno riješeni da se ozbiljno bave tim izazovima.
No nezavisno od toga, određen fokus na strukturalne socioekonomske reforme jeste bio svrsishodan – zbog socijalnih nemira iz februara 2014. godine, te zbog toga što su ciljali na srž nefunkcionalnosti države BiH a to je sistem patronaže koji je osnova egzistencije političkih elita u BiH. No uspješno provođenje Inicijative, tj. potpuna implementacija agende, od početka su tražili odlučan politički angažman EU, te pridržavanje striktne politike reformskih uslova.
RSE: Uglavnom, bh. lideri govore da su za proces integracije, govore o uspjehu na tom putu, a s druge strane vidimo da nema rezultata. Možemo li govoriti o pojedincima, političarima, koji zapravo koče proces evropskih integracija?
Weber: Može se govoriti, mada niko nije oslobođen odgovornosti, niko tu nije anđeo. Puno se priča, puna su usta reformi i evropskog puta, a zapravo se političari drže svojih poluga vlasti. Glavni kočničari su, naravno, vladajuće stranke. No unutar inicijative se posebno od 2016. istaknula Hrvatska demokratska zajednica BiH (HDZ BiH) i predsjednika stranke Dragan Čovića. On je najviše kočio reformski proces, i zbog toga što su na strani Stranke demokratske akcije (SDA) u ovo mandatu na mjestu vrha izvršne vlasti sjedili tehnokrati, koji su gurali ekonomske reforme (da li bi ih politički vrh stranke na kraju pustio, to je već drugo pitaje) a taj sudar je prozveo stalnu krizu vladajuće koalicije u Federaciji BiH, koja se onda prenijela na Vijeće ministara, na državni nivo.
Najviše zbog otpora HDZ-a BiH nekim strukturalnim promjenama. To naša studija po prvi put detaljno dokumentira, šta je to što je ugrozilo sistem patronaže, pod kontrolom HDZ-a, onog dijela kojeg kontroliše na državnom i federalnom nivou, a pogotovo dijela kantona u Zapadnoj Hercegovini.
Zatim smo imali situaciju da poslije deset godina sukoba oko reformi i stabilizacije države, između Evropske unije i vlasti u Republici Srpskoj i njenog lidera Milorada Dodika, da je ta nova, negativna dinamika, pažnju skrenula na Federaciju BiH i HDZ BiH, tako da su Vlada Republike Srpske i Dodik mogli komotno da sjede u sjeni tog sukoba. I da tvrde kako sprovode ili da su proveli sve reforme u okviru Reformske agende a da je problem u Federaciji.
S druge strane, pošto Evropska unija i međunarodna zajednica prethodnih deset godina nisu imale volje da uđu stvarni sukob sa Vladom RS-a, reformski ciljevi onog dijela Reformske agende koji su se odnosili na Republiku Srpsku od početka su bili mnogo manje ambiciozni nego što su bili u kontekstu Federacije.
Takođe, Čoviću je u dva navrata od strane EU omogućeno da, kao predsjedavajući Predsjedništva BiH, pokupi političke poene na EU integracijama – 2016. godine predajom nekredibilne aplikacije BiH za članstvo, te 2017. oko završavanja predaje odgovora na Upitnik.
EU zvaničnici tako su ga prošle godine nesmetano pustili da saopšti neke fantazije-datume kad će BiH navodno dobiti kandidati status. Tako se desilo da je zloupotrijebio EU integraciju za dizanje političkog rejtinga na domaćem terenu, pretvarajući proces u politički cirkus, dok su paralelno on i njegova stranka najistaknutiji kočničari EU inicijative, tj. Reformske agende.
RSE: Znači li to da se može govoriti o pogrešnom pristupu Evropske unije, odnosno njenih čelnika, prema Bosni i Hercegovini?
Weber: Mora se govoriti o neuspješnoj, krahiranoj inicijativi. Bojim se da je ovdje ključna odgovornost EU, uz već poznati standardni otpor bh. političkih elita prema reformama. Najveća odgovornost, zbog neprovođenja posljednje i prethodnih inicijativa za BiH leži na Evropskoj uniji, pogotovo u postupcima institucija EU.
Uzrok kraha politike EU prema BiH je odsutnost volje da se uđe u konflikt sa otporom prema reformama.
Uzrok kraha politike EU prema BiH je odsutnost stvarne volje da se uđe u konflikt sa otporom prema reformama koji imaju domaće političke elite, koje ih izbjegavaju. Sve se zatim završava već poznatim postupcima – na jednoj strani je to pokušaj da se snize reformski kriteriji od kojih su neki čak i potpuno napušteni.
Druga stvar je da su države – vodeće članice EU uspjele po prvi put 2016. godine da postignu ono o čemu se govori u posljednjih deset godina, da dođu do saradnje sa međunarodnim finansijskim institucijama, pogotovo sa Međunarodnim monetarnim fondom (MMF) i da uspostave jednu čvrstu politiku finansijskog uslovljavanja – kreditiranje slabih budžeta BiH za šta je trebalo provesti reforme.
Evropskoj uniji je bilo jasno već u ljeto 2017. godine da je zbog kašnjenja reformi taj kreditni aranžman sa MMF-om mrtav pod čvrstim uslovima, koji su dati, pa je EU onda pokušala da podriva ta reformska nastojanja MMF-a. Na kraju smo vidjeli, poslije usvajanja akciza, da je Evropska unija, nažalost, uspjela da ubijedi centralu MMF-a da napusti politiku striktnog uslovljavanja i da zaključi rearanžman tog kredita i na osnovu toga isplati drugu tranšu kreditnog aranžmana vlastima Bosne i Hercegovine.
RSE: Vidite li bilo kakvu naznaku onoga što bi bilo ključno da se ubrza put prema članstvu u Evropskoj uniji?
Weber: Mislim da je dato previše ustupaka i da nema ubrzanja evropskog integracijskog procesa Bosne i Hercegovine kroz trenutačne EU inicijative. Džaba se odobrilo stavljanje na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, džaba je Brisel dao gospodinu Čoviću zeleno svijetlo da u februaru 2016. godine preda aplikaciju za članstvo, mada mu je pola godine unaprijed rečeno da ona nije kredibilna. Zatim dolazi prosljeđivanje aplikacije Evropskoj komisiji u septembru 2016, zatim predaja Upitnika bh. vlastima u decembru te godine... Sve je čin ustupaka, svojevrsnog gledanja kroz prste.
Znači, sve su to ustupci koji su završili bez ispunjavanja onog dijela kojeg je trebala ispuniti bh. vlast, odnosno bez pune implementacije Reformske agende. Ubrzavao se proces EU integracija na način da on nije bio suštinski.
Predlažemo da EU prizna neuspjeh trenutačne inicijative i da pređe na novu.
Prema tome, ono što mi predlažemo u novom papiru jeste da Evropska unija otvoreno prizna neuspjeh trenutačne inicijative i da pređe na jednu novu, sveobuhvatnu političku strategiju kojom će integrisati sve one preostale korake do EU članstva - dobijanje kandidatovog statusa, otvaranje pretpristupnih pregovora, a sve uslovljeno provođenjem strukturalnih reformi sa čvrstim uslovima. To su političke reforme, što se odnosi na demokratiju, na vladavinu prava, zatim ekonomske reforme do sada neispunjene, te da se na kraju, u pretpristupnom procesu napravi jedan koncept svrsishodne, sveobuhvatne reforme ustavnog sistema.
