Nedavna iskopavanja groblja Kopilo u području Zenice pružila su prvi uvid u pogrebne prakse iz brončanog i željeznog doba u ovom dijelu Evrope. Iskopavanja su vršili austrijski i bosanski arheolozi.
Rad o ovom nalazu objavljen je pod nazivom „Kopilo: novootkriveno groblje kasnog bronzanog i željeznog doba u Bosni“ u časopisu Antiquity, Cambridge University Press.
Bosanac predvodio tim arheologa
Tim naučnika je predvodio dr. Mario Gavranović, arheolog s bečkog Instituta za evropsku i orijentalnu arheologiju, porijeklom iz Bugojna. Gavranović u Beču od 2015. godine, prije toga je proveo 20 godina u Berlinu gdje je završio fakultet, magistrirao i doktorirao 2010.
„Položaj i topografija lokaliteta upućuje na postojanje gradinskog naselja iz brončanog i željeznog doba, kakva su vrlo česta u planinskim predjelima zapadnog Balkana“, kazao je dr. Gavranović.
U toku ranih istraživanja lokaliteta, provedenih 1972. i 1975. godine, pronađeno je dosta keramičkih nalaza kao što su ostaci posuda, tragovi nekoliko objekata (ognjišta, podnice kuća) i trag dosta rane prerade željezne rude. Već u ovim prvim istraživanjima ustanovljeno je da je naselje Kopilo kontinuirano postojalo kroz period kasnog brončanog í željeznog doba između 10. i 1. vijeka prije nove ere.
„U 2021. i 2022. godini smo se fokusirali na istraživanje terasa i tom prilikom na najnižoj terasi otkrili prve grobove. Ubrzo nam ja na osnovu predmeta pronađenih u grobovima bilo jasno da se radi o ukopima iz perioda kasnog brončanog i ranog željeznog doba“.
Novi arheološki nalazi
Iako arheološka istraživanja na prostoru centralne Bosne traju još od kraja 19. vijeka, sačuvani i dokumentovani ukopi iz perioda brončanog i željeznog doba nisu bili poznati.
„Zabilježili smo ukupno 46 grobnica sa ostacima 53 individue i s različitim nalazima koji ukazuju na nadregionalne kontakte ove populacije“, istakao je Gavranović.
„Istraživanje je otkrilo 19 kružnih kamenih konstrukcija u različitom stepenu očuvanosti. Čini se da je stavljanje male posude za piće blizu glave pokojnika sastavni dio neke od ceremonija“, dodao je.
Pokojnici su bili položeni na bok, sa lagano savinutim nogama i rukama ispod glave, a dominanta orijentacije je sjever-jug/jug-sjever. Otkriveni su i dvostruki ukopi sa suprotno orijentiranim pojedincima, te jedan trostruki ukop gdje je pronađena odrasla osoba, dijete i novorođenče.
„U grobovima smo pronašli predmete koji su najvjerovatnije pripadali nošnji kao što su privjesci, narukvice, ogrlice, kopče, igle. Oruđe ili oružje pronađeno je samo u jednom slučaju gdje je pored glave pokojnika pored posude bio položen i željezni nož. Što se tiče dobne strukture, prisutni su svi uzrasti, ali je postotak djece dosta visok“, kazao je dr. Mario Gavranović.
Prema riječima Gavranovića, pronađeni su i neki oblici karakteristični za udaljene regije istočnog Balkana, Makedonije te Like, odnosno centralne Hrvatske. Ovi prvi rezultati ukazuju sa određenu mobilnost nekih članova zajednice.
Istraživači su koristili tehnologiju vazdušnog LiDARa (akronim prema eng. „light detection and ranging“) da otkriju nova grobna mjesta u srednjoj Bosni gdje su naselja bila uobičajena u brdima.
Svi grobovi dokumentirani su i 3D tehnikom, koja omogućava da naučnici svaku strukturu vide iz različitih uglova i prate sve korake gradnje grobnih konstrukcija.
Nalazi sa Kopila i jedinstvena struktura groblja u jugoistočnoj Evropi imaće neposredan utjecaj na razumijevanje praistorijskih mrtvačnica na ovim prostorima.
