Specijalni generalni inspektor za rekonstrukciju Afganistana (SIGAR), koji ispituje američka ulaganja u zemlju razorenu sukobima, sastavio je izvještaj kroz intervjue sa sadašnjim i bivšim američkim zvaničnicima, kao i stručnjacima i bivšim zvaničnicima afganistanske vlade.
Bivši afganistanski predsjednik Ašraf Gani, koga su podržavale SAD, upravljao je zemljom kroz „veoma selektivan, uski krug lojalista”, destabilizujući vladu u kritičnom trenutku, smatra SIGAR. U izvještaju se navodi da su visok nivo centralizacije afganistanske vlade, endemska korupcija i problemi u postizanju legitimiteta dugoročno doprinijeli njenom konačnom naglom kolapsu.
„Činjenica da su Sjedinjene Države podržavale Afganistan 20 godina i da je Afganistan bio veoma zavisan od spoljne podrške tokom većeg dijela svoje moderne historije, otežavala je afganistanskim političarima i liderima da zamisle budućnost bez takve podrške”, navodi se u izvještaju.
U procjeni je navedeno da Washington također nije uspio da riješi pitanje korupcije i da postigne svoj ključni cilj izgradnje stabilnih demokratskih, reprezentativnih, rodno osjetljivih i odgovornih afganistanskih institucija.
U izvještaju se navodi da su Sjedinjene Države izdvojile 145 milijardi dolara za obnovu Afganistana od juna 2021. godine, uključujući 36,3 milijarde dolara za državnu upravu, društveni i ekonomski razvoj. Međutim, vlada se raspustila kada je Gani pobjegao iz zemlje, suočen sa brzim preuzimanjem vlasti od strane Talibana i povlačenjem NATO trupa predvođenih Sjedinjenim Državama.
„Brzi raspad afganistanskih snaga bezbjednosti i Ganijeve administracije u augustu 2021. predstavlja dramatičan završetak dvije decenije napora koje su predvodile SAD da se razvije afganistansko društvo zapadnog tipa”, naveo je SIGAR dodajući da su „tokom skoro 20 godina i tri američka predsjednika, Sjedinjene Države razmatrale pitanje vojnog povlačenja”.
Izvještaj je također ustanovio da je afganistanska vlada dobijala „pomiješane poruke” od kreatora američke politike i drugih u Washingtonu, što je činilo nespremnom za povlačenje stranih trupa.
Odluka Trumpove administracije da isključi Ganijevu administraciju iz mirovnih pregovora sa talibanima učinila je da ona „izgleda slaba i napuštena od svog primarnog saveznika, dok je ojačala legitimitet islamističke pobune”.
„Napori SAD da izgrade i održe vladajuće institucije u Afganistanu bili su potpuni, ogromni, očekivani neuspjeh koji se može porediti sa istim naporima i ishodom u Vijetnamskom ratu i iz istih razloga”, obrazložio je Chris Mason, vanredni profesor nacionalne bezbjednosti američke Više vojne akademije, u istrazi SIGAR-a.
Napori SAD za rekonstrukciju, međutim, postigli su određeni napredak ka postizanju ciljeva afganistanske uprave prije kolapsa vlade, naveo je SIGAR.
„I u javnom i u privatnom sektoru, kombinacija dostupnih mogućnosti i obuke i obrazovanja koje su pružale Sjedinjene Države i njihovi međunarodni partneri dovela je do povećanja ljudskog kapitala i institucionalnih kapaciteta. Izgradnja kapaciteta je bila nesavršena, ali je dala neke rezultate”, navodi se u izveštaju.
Konstatuje se međutim da „zaostali elementi” bivše afganistanske vlade, uključujući centralnu banku i ministarstva finansija i zdravlja „još uvijek postoje i funkcionišu, iako je njihova održivost neizvjesna“.
Od povratka na vlast prije 15 mjeseci, Talibani su rasformirali ministarstva i odjeljenja čija je svrha promovisanje slobode govora i prava Afganistanaca, posebno žena. Radikalna vladajuća grupa je nametnula sopstveno tumačenje islama da bi upravljala zemljom.
Žene su uglavnom isključene iz javnog života. Od njih se traži da pokriju lice kada su u javnosti i da idu na duža putovanja samo u pratnji muškog rođaka. Javni parkovi, kupatila i teretane zatvoreni su za žene. Tinejdžerkama je zabranjeno da pohađaju srednje škole nakon šestog razreda.
SIGAR je saopštio da je dostavio nacrt izveštaja američkom State Departmentu, Sekretarijatu za odbranu i Agenciji za međunarodni razvoj SAD na razmatranje. Nadzorni organ je dobio zvanični pisani komentar od State Departmenta, ali ostali nisu dali nikakve komentare, navodi se u dokumentu.
„U komunikaciji sa vladom tadašnjeg afganistanskog predsjednika Ganija, visoki zvaničnici Bidenove administracije su jasno stavili do znanja da se Sjedinjene Države spremaju za potpuno povlačenje snaga iz Afganistana“, navodi se u izvještaju u kojem je citiran pisani odgovor State Departmenta SIGAR-u.
U tom odgovoru je naglašeno da „standard po kojem je američka vlada uspjela ili nije uspjela u svojim političkim ciljevima treba u potpunosti da se preispita u ovom izvještaju”.