Naučnici iz programa Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS) očekuju da bi ovogodišnja pojave ozonske rupe iznad Antarktika mogla biti jedna od najmanjih od sredine 1980-ih. Ozonska rupa se trenutno smanjuje, a sada njena veličina iznosi oko polovine područja koje se obično vidi u ovo doba godine. Osim što je puno manja u odnosu na posljednje godine, rupa je izvan centra i pomaknula se s pola. Prognoza također ukazuje da bi, nakon što je prošle sedmice ova pojava dosegla lokalni minimum, rupa i dalje mogla povećavati svoju veličinu, ali malo je vjerovatno da će dostići opseg onoga što je viđeno u posljednje tri decenije.
To što se označava "ozonskom rupom" zapravo je smanjena koncentracija molekule O3, ozona - alotropske modifikacije kisika, u gornjim slojevima atmosfera, a koja sprječava da opasne ultravioletne (UV) zrake dospiju u niže slojeve atmosfere.
Sam CAMS program Evropske unije doprinosi međunarodnim naporima na očuvanju ozonskog omotača neprekidnim nadgledanjem i dostavljanjem visokokvalitetnih podataka o njegovom trenutnom stanju. Mjerenja sa satelita kombinuju se s kompjuterskim modelima atmosfere, na sličan način kao i vremenske prognoze. Nadziranje ozonske rupe je važno jer stratosferski ozonski omotač djeluje kao štit naše planete, štiteći cijeli život na Zemlji od potencijalno štetnog ultraviolentnog zračenja.
Tipično, antarktička ozonska rupa počinje se formirati svake godine u avgustu, dostižući maksimalnu veličinu u oktobru, a konačno se ponovno zatvara u decembru. Međutim, podaci CAMS-a pokazuju da se ozonska rupa na Antarktiku počela formirati otprilike dva sedmice ranije nego što se očekivalo, u odnosu na prethodne godine. Od početka septembra, polarni vrtlog (hladni vazduh u stratosferi visoko iznad Zemljine atmosfere) koji osigurava uslove za stvaranje ozonske rupe bio je izmješten izvan središta i oslabljen iznenadnim stratosferskim zagrijavanjem. S temperaturama u gornjoj stratosferi koje se penju i do 40 stepeni iznad normalne, polarni vrtlog bio je nestabilniji od normalnog.
Kako nastaje antarktička ozonska rupa
Ozonska rupa prvi put se pojavila prije nekoliko decenija, a uzrokovana je štetnim emisijama određenih hemikalija koje potječu od aerosola, rashladnih sredstava, pesticida i otapala. Supstance koje najviše oštećuju ozon, razarajući ga, su hlorofluorokarboni, hidrohlorofluorokarboni i hidrofluorokarboni. Međunarodni dan zaštite ozonskog omotača proglasili su Ujedinjeni narodi u spomen na potpisivanje Montrealskog protokola 1987. Ovaj važan sporazum je potpisalo 196 država i Evropska unija, u unutar njega se bile zabranjene glavne hemikalije koje oštećuju ozon.
Hlor i tvari koje sadrže brom nakupljaju se unutar polarnog vrtloga gdje ostaju hemijski neaktivni u tami. Temperature u vrtlogu mogu pasti ispod -78 stepeni Celzijusa, a u polarnim stratosferskim oblacima mogu se formirati kristali leda, koji igraju važnu ulogu u hemijskim reakcijama. Dok se Sunce izdiže iznad pola, Sunčeva energija oslobađa hemijski aktivni hlor te se atomi broma i hlora oslobađaju u vrtlogu i brzo uništavaju molekule ozona, uzrokujući stvaranje rupe. Ozon se raspada, gradeći spojeve sa bromom i hlorom i kisik.
U 2019. godini hladni vazduh s niskim razinama ozona unutar polarnog vrtloga miješao se s toplijim, ozoniranijim vazduhom izvan vrtloga, koji je mogao razrijediti i deaktivirati dio hemikalija koje oštećuju ozon.
Iscjeljenje
Međunarodni dan zaštite ozonskog omotača se obilježava 16. septembra, a tema ovogodišnjeg je „32 godine i iscjeljenje“ kako bi se obilježio postepeni oporavak ozonskog omotača. CAMS svakodnevno prati formiranje rupa, zajedno s petodnevnim prognozama. CAMS-ovo praćenje aktivnosti na ozonu pomaže da se dobije jasna predodžba o tome kako se ozonski omotač tokom vremena zacjeljuje kao rezultat Montrealskog protokola i njegovih izmjena kojima je zabranjena upotreba glavnih hemikalija koje oštećuju ozon.
Kofi Anan, bivši glavni sekretar UN-a, jedne je prilike rekao kako je ovaj protokol "jedan od najuspješnijih internacionalnih sporazuma" i bio je u pravu. Smanjenje ozonske rupe je dokaz da pravni međunarodni akti i sporazumi imaju efekta te da globalni napori nisu uzalud.
Prema naučnoj procjeni oštećenja ozonskog omotača za 2018. godinu rađenoj pod pokroviteljstvom Svjetske meteorološke organizacije (World Meteorological Organization, WMO), potpuni oporavak ozonskog omotača do će se dogoditi oko 2060. godine.
