Banjaluka je poznata kao grad zelenila, prekrasne prirode i najljepših aleja, ne samo u Bosni i Herecegovini nego i u regionu. Ukoliko biste u nekom neobaveznom razgovoru pomenuli krajišku ljepoticu prva asocijacija bila bi zelena oaza. Međutim, da li je to zaista tako i da li je ova bh. ljepotica može biti ekološki primjer naše zemlje?
Odgovore na ova pitanja, djelimično smo pronašli u novinarskim pričama objavljenim krajem 80-tih godina 20. vijeka. Tih godina razlog za paljenje crvenog alarma bila je ekspanzija industrije. Mnogobrojne fabrike radile su punom parom i uticale na zagađenje vazduha u Banjaluci.
1989. godine za tadašnji časopis „Prelom“ magistar Miroslav Šajinović je izjavio: „Postoji nekakav dvojni moral, i čovjek se ponaša onako kako mu on nalaže. Kada smo počeli izgrađivati industriju, kako u cijeloj zemlji, tako i u gradu, nije bilo stručnih ljudi, ni novaca koji bi se angažovali na problemu zagađenja. A onda se u jednom momentu probudi svijest, i počnu akcije, samo onda je kasno, i ne možemo stati. Došli smo u situaciju da nemamo ni plodnog zemljišta, ni vode, a ni vazduha, i time smo platitli ceh finoj tehnologiji. A i dalje postoji zabluda da je ulaganje u zaštitu okoline zabluda. Treba nam jedan period za 'liječenje' i mislim da smo sada na putu. Čitava ova akcija nije ispolitizovana i njoj treba racionalno pristupiti, a ne emotivno. Iskoristiti sve mogućnosti bez materijalnog ulaganja, koje bi podrazumijevale jedan tehnički razum od strane zagađivača. A najvažnije je omasoviti ekološku svijest kod ljudi. A logično je tako nešto tražiti“.
Iako je logično tako nešto tražiti, ekološka svijest građana nije se značajnije probudila ni nakon 30 godina. Te davne 1989. godine Banjaluka je tražila spas od industrijskog zagađenja, a iako su početkom 90-tih godina fabrike na području grada prestale da rade, građani Banjaluke smatraju da zagađanje vazduha nije zaustavljeno. Naime, povećan je broj automobila i individualnih ložišta koji su danas najveći uzročnici zagađenja vazduha. Situacija još nije alarmantna, ali mogla bi da bude, ukoliko se ne poduzmu značajniji koraci na rješavanju ove problematike.
Da li su današnja mjerenja relevantna?
Zakonska regulativa uticala je na to da se kvalitet vazduha aktivno promatra u periodu posljednjih pet godina. Prema podacima Instituta za građevinarstvo IG, i pored tekuće grijne sezone i činjenice da značajan broj domaćinstva koristi ugalj za grijanje, kvalitet vazduha u Banjaluci uglavnom je bio u prvoj kategoriji, odnosno u granicama koje propisuje Zakon o zaštiti vazduha. Na osnovu podataka sa sve tri mjerne stanice, u naseljima Centar, Borik i Paprikovac, nije bilo značajnijeg odstupanja kvaliteta vazduha i zabilježena su tek povremena, i to neznatna, prekoračenja.
„Prije 30 godina su se mjerila samo dva parametra i to sumpor-dioksid i čađ, a danas se mjeri 11 parametara. Također, danas se mjere i mikroklimatski parametri, kao što su brzina i smjer vjetra, temperatura vazduha, vazdušni pritisak, što ranije nije bio slučaj. Posmatrajući kvalitet unazad posljednjih pet godina rezultati govore da je vazduh sada znantno kvalitetniji“, kaže Petar Bilčar, načelnik Odjeljenja za komunalne poslove u Gradskoj upravi.
On uvjerava građane da se aerozagađenje u gradu Banja Luka prati i uglavnom je poznata situacija svake godine, a to je odličan kvalitet vazduha tokom čitave godine, izuzev u sezoni grijanja kada kvalitet vazduha opada, te pripada drugoj ili trećoj kategoriji kvaliteta s obzirom na neke polutante, najčešće lebdeće čestice. Na povremen loš kvalitet vazduha, prema njegovom mišljenju, najviše utiče povećan broj individualnih ložišta.
„Mjerenje se vrši u skladu sa Uredbom o uslovima za monitoring kvaliteta vazduha (sl. Glasnik RS. Br. 124/12), a vršilac usluge posjeduje akreditaciju, tako da kvalitet mjerenja ne dolazi u pitanje, a sve sumnje su neopravdane “, objašnjava načelnik Bilčar.
Predrag Ilić, direktor JNU Instituta za zaštitu i ekologiju Republike Srpske za Glas Amerike ističe da je zagađanje vazduha u Banjaluci ozbiljan problem, i da po njegovom mišljenju jedine relevantne podatke ima Republički hidrometeorološki zavod (RHMZ), koji mjeri kvalitetu vazduha u naselju Lazarevo.
“Nisu mi poznate metode koje IG Institut koristi, znam da RHMZ koristi referentne metode sa pouzdanim podacima, a njihova mjerenja ukazuju na problem zagađenja vazduha na području grada, koji je veoma ozbiljan. Još nije u rangu Sarajeva, ali je svakako riječ o ozbiljnom problemu, naročito u zimskom periodu, kada je usporen saobraćaj i intenzivno loženje energenata za zagrijavanje“, objašnjava Ilić.
On takođe smatra da su najveći izvor zagađenja vazduha u Banjaluci povećan broj automobila, ali i individualna ložišta u privatnim objektima. Kombinacija ova dva negativna faktora već ukazuje da je zagađenje prisutno, a upravo magla(smog) koja tokom zimskog perioda bukvalno zavije grad, navodi brojne Banjalučane na sumnju da nešto nije u redu sa kvalitetom vazduha.
Kada je u pitanju automobilska industrija problem su motori sa unutrašnjim sagorijevanjem koji su poprimili razmjere proizvodnje koji odavno premašuju ekološke kapacitete Zemlje. Podatak koji je nedavno šokirao javnost je da Republika Srpska ima više registrovanih automobila od zaposlenih građana. Prema posljednjim podacima Republičkog zavoda za statistiku i MUP-a RS broj registrovanih vozila u Republici Srpskoj u proteklih deset godina povećan je za skoro 100.000. Stručnjaci upozoravaju da će, ukoliko se aktivno ne počne raditi na razvoju javnog prevoza, pored nepodnošljivih saobraćajnih gužvi, veliki broj automobila alarmantno uticati i na zagađenje vazduha.
„Pojačane emisije ugljen monoksida i čestičnih materija dolaze iz saobraćaja, gdje svakim danom vidimo porast broja automobila čiji je kvalitet upitan prvenstveno zbog načina na koji dolazi do sagorjevanja goriva“, smatra Duška Kudra, koordinatorica programa Energija i klimatske promjene u Centru za životnu sredinu u Banjaluci.
Ona ističe da ova organizacija nema uvid u tehnički dio opreme i mašine za mjerenje kvalitete vazduha koje koriste nadležne institucije, ali da je problem što te mašine nisu postavljene na mjestima na kojima bi se obavilo kvalitetno i objektivno mjerenje, i da je zbog toga tačnost podataka upitna.
“Mislim da svaki laik bez ikakvog prethodnog znanja može ocijeniti kvalitet vazduha. Mi stojimo iza toga što građani i građanke misle, ali i osjete, jer vazduh ne bi trebao da ima nikakve dodatne 'arome' ni mirise, a svjedoci smo da je to slučaj koji se dešava u Banjaluci“, ističe Duška Kudra.
Ona, takođe, smatra da su individualna ložišta jedan od najvećih problema, koja sve više zagađuju ne samo vazduh u užem centru grada, već i u ruralnom području.
„U proteklih godinu dana svjedoci smo sve većeg ispuštanja zagađujućih materija iz tzv. Eko toplane koja je trebala da ponudi neko drugačije rješenje i izlaz iz ove situacije, a zapravo je samo još više doprinijela pogoršanju kvalitete vazduha“, smatra predstavnica Centra za životnu sredinu.
Kao jedan od najvećih infastrukturnih komunalnih projekata u gradu u posljednjih nekoliko decenija, i ujedno, jedan od ključnih strateških ciljeva aktuelne gradske administracije, izgradnja nove Eko toplane pravdana je, između ostalog, i time što će se konačno prestati upotrebljavati mazut, kao skup i ekološki neprihvatljiv eneregent. Eko toplana počela je da koristi biomasu, odnosno sječku – drvni sortiment, koja u odnosu na mazut sigurno manje utiče na zagađenje vazduha, ali uprkos drugim obrazloženjima o opravdanosti ovog projekta, ono koje se odnosilo na ekološki segment, prema mišljenju stručnjaka, ostalo je pod velikim znakom pitanja.
Šta je rješenje?
Prvi čovjek Odjeljenja za komunalne poslove Petar Bilčar za Glas Amerike naglašava da je Grad Banja Luka davno prepoznala problem aerozagađenja na svom području, te su urađene brojne studije koje su bile pokazatelji u kom pravcu treba postupati, a provođenjem raznih predloženih aktivnosti došlo se do poboljšanja kvaliteta i današnjih rezultata.
„Svojim planiranjem, a zatim i investiranjem u aktivnosti oko preventive zaštite vazduha, kao i uklanjanjem najvećih zagađivača, kao i identifikacijom problema na terenu i njihovim smanjenjem i uklanjanjem, doprinosi se tituli Banja Luke kao gradu zelenila i prirode“, kaže Bilčar.
Koordinatorica Centra za životnu sredinu Kudra, s druge strane, smatra da je legislativa dobro napisana i uobličena, ali da je potrebno i da se poštuje. Problem zagađenja vazduha uvijek otvori u zimskom periodu, a potrebna je volja svih nadležnih institucija, ali i građana, kako bi se poduzeli određeni koraci, i djelovanje tokom čitave godine.
„Mjerne stanice treba pozicionirati na ključnim mjestima kako bi građani dobili objektivnu, ali i trenutnu sliku stanja u gradu, jer se trenutno informacije o količini čestica mogu dobiti tek nakon mjesec dana. Potrebno je pod hitno riješiti pitanje individualnih ložišta, jer ta problematika seže i u druge sfere socijalno – ekonomskog stanja grada/države“, ističe Duška Kudra.
Prema mišljenju Predraga Ilića Banja Luka treba da na nivou prostornog plana poboljša kvalitet vazduha, i to pravilnim rasporedom stambenih i industrijskih zona, kako bi se spriječilo da dominantni vjetar donosi zagađenje u grad, a sa druge strane kako bi se omogućilo strujanje vazduha ventilacionim hodnicima, jer se na taj način zagađenje izbacuje iz grada.
“Potrebno je planirati više zelenih površina! Sa jedne strane bi grad sačuvao reputaciju grada zelenila, a sa druge strane bi se dobio ekološki efekat, odnosno poboljšao bi se kvalitet vazduha
i smanjio nivo buke, a značajan bi bio i vizuelni efekat, kao i osjećaj komfora stanovništva”, objašnjava Ilić.
Činjenica je da se građani Banjaluke trenutno ne osjećaju komforno po pitanju kvaliteta vazduha u gradu tokom zimskog perioda, a ako se uzmu u obzir podaci Svjetske zdravstvene organizacije da je od BiH gora samo Sjeverna Koreja, njihova zabrinutost vjerovatno je i opravdana.
Ako se vratimo na početak priče i davnu 1989. godinu 'zeleni grad' na Vrbasu dugi niz godina bori se sa brojnim uzročnicima zagađenja životne sredine. Od zelene oaze, preko industrijskog giganta do administrativnog centra ili kako režiser Emir Kusturica nedavno reče zaslugama Milorada Dodika 'od selendre do grada'.
Svjetla tog ‘grada’ u zimskom periodu teško mogu da dođu do izražaja, a ukoliko se ubrzo ne poduzmu značajnije mjere po pitanju najvećih uzročnika zagađenja vazduha, moglo bi proći još 30 godina u pokušaju buđenja ekološke svijesti. Čini se da nam je puno manje trebalo da od 'selendre postanemo grad’ i da dosegnemo standarde Sjeverne Koreje.
