Prvi zakon o vantjelesnoj oplodnji koji je usklađen sa direktivama EU u ovoj oblasti trebao bi do početka sljedeće godine da stupi na snagu u Republici Srpskoj. Iz Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS ističu da je cilj usvajanja prvog zakona o liječenju neplodnosti postupcima biomedicinski potpomognute oplodnje (BMPO), da se u RS pravno reguliše i uredi liječenje neplodnosti, a time pomogne i da se poveća broj obavljenih postupaka oplodnje, te procenat uspješnosti obavljenih postupaka.
Posljednja istraživanja rađena u Bosni i Hercegovini dala su zabrinjavajuće rezultate prema kojima se svaki šesti par u našoj zemlji bori sa neplodnošću. Međutim, ono što mnogima ulijeva nadu je da uz optimalno liječenje, dostupnost, pravovremeni početak liječenja i medicinski potpomognutu oplodnju danas roditeljima može postati i do 80 odsto osoba koje nekada zbog neplodnosti ne bi imale djecu.
Prema podacima Fonda zdravstvenog osiguranja, do sada je u Republici Srpskoj vantjelesnom oplodnjom rođeno 1.115 beba. Tokom 2018. godine procedurom vantjelesne oplodnje koja se izvodi u klinici ''Medico S'' ostvarene su 124 trudnoće, dok je 2017. godine bilo 155 ostvarenih trudnoća i 115 rođenih beba.
Vantjelesna oplodnja se u praksi primjenjuje još od 2007. godine, ali je do sada ova oblast bila regulisana samo pravilnikom.
„Kada budemo imali zakon nadamo se da ćemo steći veće povjerenje naših građana što bi opet rezultiralo povećanjem broja obavljenih postupaka. Parovi koji se liječe od neplodnosti steći će veću sigurnost, jer će ova oblast biti preciznije definisana, biće popunjena pravna praznina čime će se onemogućiti i razne zloupotrebe, odnosno biće jasno regulisana, a time i obezbjeđena zaštita prava bračnih, odnosno vanbračnih supružnika. Nadamo se da ćemo pacijentima i olakšati proces liječenja različitih oblika neplodnosti, odnosno infertiliteta i steriliteta“, kaže za Glas Amerike dr Andreja Subotić - Popović, viši stručni saradnik u Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite RS.
Razvoj humane reprodukcije
Do 2018. godine FZO RS je finansirao dva postupka, a od prošle godine, supružnici kojima je ova procedura jedina mogućnost začeća, mogu da podnesu zahtjev i za treći pokušaj vantjelesne oplodnje, a kriterijumi se uglavnom odnose na medicinske indikacije.
FZO RS u cjelosti finansira tri postupka vantjelesne oplodnje ženama do 40 godina starosti, ženama od 41. do navršene 42. godine Fond finasnira 50 odsto troškova, dok ženama koje su starije od 42 godine, ukoliko rode dijete postupkom vantjelesne oplodnje, Fond u cjelosti refundira troškove.
Iz Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS ističu da će donošenjem novog zakona biti uspostavljen sistem kvaliteta u postupku BMPO koji podrazumijeva prije svega postojanje standardnih operativnih procedura, smjernica, priručnika, vodiča, zapisa o davaocima, kao i podatke o konačnom odredištu reproduktivnih tkiva i/ili ćelija, zigota i embriona čime se direktno povećava nivo zdravstvene zaštite građana Republike Srpske. Na taj način biće unaprijeđen kvalitet pružene zdravstvene zaštite u skladu sa savremenim standardima medicinske nauke i prakse, odnosno u skladu sa propisima Evropske Unije u ovoj oblasti.
„Bitno je napomenuti da će se ovim zakonom urediti i sljedivost podataka što dodatno pospješuje sistem kvaliteta i bezbjednost, kao i vođenje statističkih podataka o svim učesnicima postupaka BMPO, o reproduktivnim tkivima ili ćelijama, zigotima i embrionima, o davaocima i doniranim reproduktivnim tkivima ili ćelijama, zigotima i embrionima, o ozbiljnim neželjenim pojavama i ozbiljnim neželjenim reakcijama, o rezultatima postupka BMPO, o procentima uspešnosti, o broju neuspešnih postupaka i njihovim uzrocima, o broju rođene dece, i sve to zahvaljujući uvođenju jedinstvenog informacionog sistema za vođenje dokumentacije, registara, evidencija i izveštaja. Jednostavnije rečeno, otvaramo mogućnost daljeg razvoja humane reprodukcije u Republici Srpskoj“, objašnjava doktorica Subotić – Popović.
Prema njenim riječim, ovaj zakon, pored što povećava kontrolu kada je u pitanju ova oblast povećava i stepen odgovornosti. Tako će donošenjem zakona biti jasno definisana uloga svih aktera u postupku BMPO u smislu njihovih prava i obaveza, počevši od zdravstvenih radnika, odgovornog lica u postupku BMPO, diplomiranog pravnika i diplomiranog psihologa u svrhu pravnog, odnosno psihosocijalnog savjetovanja, bračnih, odnosno vanbračnih supružnika, kao i samih parova.
„Imajući u vidu da je u pitanju vrlo osjetljiva oblast sa progresivnim razvojem, biće uspostavljen i nadzor nad obavljanjem postupka BMPO u smislu stručnog nadzora i nadzora nad zakonitošću rada i akata Centra za postupak BMPO, kao i inspekcijski nadzor nad sprovođenjem zakona koji je u nadležnosti Republičke uprave za inspekcijske poslove, Inspektorata Republike Srpske, Zdravstvene inspekcije. Samo na ovaj način, kada svi znamo koja je naša uloga, odnosno koje su naše obaveze sistem može održati visok nivo kvaliteta u oblasti liječenja neplodnosti postupcima biomedicinske potpomognute oplodnje, te steći povjerenje građana“, ističe naša sagovornica.
Čuvanje i doniranje reproduktivnog materijala
Fond zdravstvenog osiguranja RS je 2017. godine počeo da finansira i čuvanje embriona na dvije godine, dok su ranije osiguranici morali da sami plaćaju ovu uslugu. Zahvaljujući uvođenju ove procedure,parovi ne moraju da prolaze kompletan proces vantjelesne oplodnje, a samim tim su i troškovi za Fond manji.
U 2019. godini finansirano je čuvanje embriona za 78 parova, dok je trošak Fonda iznosio 39.000 KM. U 2018. godini za 73 para Fond je finansirao čuvanje embriona u iznosu od 36.500 KM.
„FZO RS je među prvima u regionu, počeo da finansira uslugu čuvanje embriona, jer primjera radi, neke zemlje regiona, tek sada razmišljaju da o trošku obaveznog zdravstvenog osiguranja finansiraju ovu uslugu. Ovo mnogo znači parovima koji prođu postupak vantjelesne oplodnje, jer zahvaljujući čuvanju embriona, parovi, posebno žene, ne moraju ponovo da se izlažu hormonskoj terapiji, a sam postupak kraće traje“, objašnjava doktorica Subotić-Popović.
Prema njenim riječima, na ovaj način otvara se i mogućnost razvoja tzv. heterologne oplodnje, odnosno oplodnje koja se sprovodi u slučajevima kada u postupku BMPO nije moguće koristiti vlastita reproduktivna tkiva i/ili ćelije, zigote i embrione jednog od bračnih, odnosno vanbračnih supružnika ili kada se postupak BMPO sprovodi zbog sprječavanja prijenosa teške nasljedne bolesti na dijete i tada morate koristiti reproduktivna tkiva i/ili ćelije, zigote i embrione davaoca.
„Čim imamo davaoce to nam daje mogućnost i za formiranje ustanove za čuvanje materijala, u ovom slučaju osnivanja i organizacije Banke za reproduktivna tkiva i/ili ćelije, zigote i embrione, uslove za početak rada iste, način rada, obaveze iste, rokove čuvanja, itd. Ovim zakonom rok je malo produžen u odnosu na trenutni rok za čuvanje embriona i zavisi od pisane saglasnosti bračnih, odnosno vanbračnih supružnika koji su uključeni u postupak u skladu sa ovim zakonom, ali ne duže od pet godina od dana njihovog davanja. Izuzetno, vrijeme skladištenja reproduktivnih tkiva i/ili ćelija, zigota i embriona može se produžiti najviše za pet godina, iz medicinski utvrđenih razloga, a uz pisani zahtjev za produženjem od strane lica od koga potiču reproduktivna tkiva i/ili ćelije, zigoti i embrioni odnosno neupotrebljeni embrioni“, kaže Andreja Subotić – Popović.
Ono što je svakako jedna od značajnijih novina koje donosi novi zakon što će u budućnosti pravo za ulazak u postupak vještačke oplodnje biti omogućeno i samostalnim ženama, koje su poslovno sposobne i psiho-socijalno stabile, a koje se liječe od neplodnosti. Prema riječima doktorice Subotić – Popović za sada ovo pravo nije obuhvaćeno obaveznim zdravstvenim osiguranjem, ali se sada otvara mogućnost da FZO RS u skladu sa svojim mogućnostima može da uvede i ovo pravo.
