Talas mladih ljudi koji bježe iz Rusije da bi izbjegli da budu mobilisani i prinuđeni da učestvuju u ratu u Ukrajini stvorio je ozbiljnu dilemu za susjedne zemlje - koje su rastrzane između želje da podrže one koji se protive ratnim akcijama predsjednika Vladimira Putina, i straha da bi mogli da puste u zemlju i ruske agente čiji je zadatak da potkopaju njihovo društvo.
Rezultat su raznovrsne politike širom Evrope - gdje neke zemlje kao što su Gruzija, Njemačka i Jermenija, primaju Ruse koji bježe od mobilizacije, a druge - kao što su baltičke zemlje, Poljska i Finska - zatvaraju svoja vrata.
Prema nekim procjenama, broj muškaraca koji su pobjegli iz Rusije od kada je Putin proglasio djelimičnu mobilizaciju 21. septembra je čak 400.000, ne računajući nekoliko stotina hiljada Rusa koji su napustili zemlju od početka rata u februaru, zbog sve grubljeg kršenja osnovnih sloboda.
Egzodus Rusa iskušava strpljenje i kapacitet susjednih zemalja, od kojih je nekoliko već prenapregnuto zbog prijema više od pet miliona Ukrajinaca koji su pobjegli u zemlje EU zbog ruskog vojnog napada.
Osjećanja prema novopridošlima su dodatno komplikovana zbog činjenice da mnogi nisu spremni da priznaju da bježe od mobilizacije, i kažu da jednostavno dolaze kao turisti da bi uživali u gostoprimstvu susjedne zemlje. To izaziva pomiješana osjećanja prije svega u Gruziji, čije su otcjepljene teritorije Abhazija i Južna Osetija, sa aspekta američkog State Departmenta, pod ruskom okupacijom od 2008.
Samo mali broj ljudi se usuđuje da otvoreno govori o mobilizaciji. Među njima je muškarac koji je obaviješten da je dobio vojni poziv dok je prelazio granični punkt Larsi na ulasku u Gruziju. Zamolio je da ga predstavimo samo kao Igora, iz straha od ruske odmazde.
„Pokušaću da se krijem, pokušaću da se oduprem. Bolje je da služim više godina zatvorske kazne nego da odem u rat i poginem ili ubijem nekog drugog”, izjavio je za Glas Amerike. „Ako me pošalju u Ukrajinu, vjerovatno ću se okrenuti sabotaži.”
Prema istraživanju koje je u augustu sprovela američka neprofitna nevladina organizacija Nacionalni demokratski institut, ustanovljeno je da većina Gruzijaca vjeruje da Rusija želi da rasparča njihovu zemlju, a 76% smatra da je Rusija velika prijetnja svojim susjedima. Gruzijska vlada ne smatra da su Rusi koji bježe od mobilizacije prijetnja nacionalnoj bezbjednosti, iako je predsjednica Salome Zurabišvili nagovijestila da bi mogla da dođe do promjene viznih pravila za Rusiju.
Bezbjednosni rizici
Analiza je veoma drugačija u Letoniji, čiji je ministar spoljnih poslova Edgars Rinkevič izjavio za Glas Amerike da su Rusi koji bježe iz zemlje „bezbjednosni rizik, kontraobavještajni rizik. Postoji rizik da u zemlju uđu ne samo oni koji bježe od mobilizacije već i ljudi koji bi mogli da se koriste za tajne operacije.”
Šef diplomatije Estonije, Urmas Reinsalu, izražava sličnu bojazan. Izjavio je za Glas Amerike da bi poručio svim zemljama da budu „veoma oprezne u pogledu toga koga puštaju da uđe iz Rusije, a koga ne”.
„Ukrajinski zvaničnici nam kažu da su saboteri i operativci ruskih snaga bezbjednosti ušli u Ukrajinu mjesecima prije rata”, rekao je. „I mnogi operativci ruskih bezbjednosnih službi odgovorni za trovanja, podmetanja eksploziva, i tako dalje, koristili su turističke vize i lažne identitete.”
Moralna perspektiva
Pored briga za bezbjednost, baltički lideri svoj stav zasnivaju na nečemu što nazivaju „moralnom perspektivom”. Kažu da je Rusija država - sponzor terorizma i da čini ratne zločine u „genocidnom” ratu u Ukrajini.
„Bilo bi nemoralno prihvatiti poslovanja pa čak i turističke aktivnosti građana agresorske države kao da se ništa ne događa”, kaže estonski ministar spoljnih poslova Reinsalu. „U toku je genocid, koji se doslovno sponzorišem novcem od poreza koji plaćaju ljudi koji bi sada željeli da napuste Rusiju.”
Zemlje kao što je Estonija također kažu da nema dokaza da većina tih potencijalnih izbjeglica bježi zbog stvarnog političkog progona, a ne od vojne obaveze ili neprijatnosti ekonomskih sankcija.
Viola von Cramon-Taubadel, koja predstavlja Njemačku u Evropskom parlamentu, izjavila je za Glas Amerike da vjeruje da zaštita od ruske vlade i azil treba da budu dati onima kojima su potrebni. Ali je također pozvala na pažljivu provjeru biografija i razloga za napuštanje Rusije.
„Postoje ljudi koji su morali da pobjegnu, ali nisu svi oni disidenti. Tu su i oportunisti koji su imali koristi od režima, a biće tu i mnogo agenata (ruske obavještajne agencije) FSB-a”, rekla je ona.
Bitka za srca i umove
Nekoliko evropskih zemalja, među kojima su Francuska, Mađarska, Luksemburg i Austrija, dijele gledište njemačkog kancelara Olafa Scholza, koji je izjavio da sukob u Ukrajini nije „rat ruskog naroda. To je rat Vladimira Putina”.
Oni vjeruju da bi ozbiljne restrikcije prijema Rusa ne samo dovele u opasnost one koji se suočavaju sa stvarnim pretnjama kod kuće, već i izazvale negativnu nacionalnističku reakciju, zbog čega bi se odbile mlade generacije Rusa a Zapad izgubio bitku da osvoji „njihova srca i umove”.
Lideri iz istočne i sjeverne Evrope priznaju da postoji rizik od tvrde politike prema onima koji beže iz Rusije ali nisu uvjereni da se Rusi mogu ubijediti da dijele njihove vrijednosti.
Nedavno istraživanje koje je sprovela nezavisna anketarska organizacija iz Moskve Levada centar, koju je Kremlj 2016. godine označio za „stranog agenta” - pokazalo je da je u Rusiji podrška vojnoj kampanji u Ukrajini u septembru iznosila 72%, što je samo neznatno manje u odnosu na rane dane rata.
„Naravno možemo da raspravljamo o procentima, ali 'srca i duše' građana Rusije - kao što pokazuju ankete - su uz Vladimira Putina”, kaže Rinkevič. „Ne radi se o tome kako promijeniti Rusiju. Jedini izbor koji sada imamo je kako pobijediti Rusiju.”
Šef diplomatije Litvanije Gabrielius Landsberigs je također skeptičan prema argumentu o „osvajanju srca i umova”.
„2008. godine smo imali rat u Gruziji, 2014. okupaciju Krima a sada imamo pravi rat u Ukrajini”, izjavio je za Radio Slobodna Evropa u intervjuu 31. augusta. „Eto toliko smo srca i umova osvojili u Rusiji. Vrijeme je da se probudimo.”
Dok evropski lideri nastoje da pronađu pravi način da pristupe ruskim emigrantima, u septembru su odlučili da suspenduju vizni dogovor koji je milionima Rusa od 2007. olakšao ulazak u šengensku zonu Evropske unije.
Kremlj odbacuje takve odluke kao „histeriju”. Rusija nije zvanično zatvorila svoje granice poslije 21. septembra - početka mobilizacije - čega su se plašili mnogi koji su bježali iz zemlje.
