NANOGrav: svemir se trese kao puding od gravitacionih talasa
Kada su naučnici potkraj 2015. prvi put detektovali gravitacione talase, nisu ni prepostavili da će za koju godinu doći nova prelomna otkrića iz ove oblasti.
Gravitacioni talasi su ulegnuća, skraćivanja i produžavanja kontinuuma prostor-vrijeme, potke od koje je načinjen naš svemir. Einstein je još 1916. predvidio ovaj fenomen, kada je objasnio da je gravitacija zapravo „ulegnuće“ u prostor-vremenu usljed mase. Ako bi dva jako masivna tijela bila u blizini jedan drugog i vrtila se, to bi proizvelo vibracije u svemiru. Takve stvari se događaju prilikom približavanja i sudara supermasivnih svemirskih objekata kao što su crne rupe.
Prvi gravitacioni talasi su detektovani na Zemlji, pomoću LIGO intererometra u Sjedinjenim Državama. Kraci ovog detektora, u obliku slova „L“ mogu otkriti da se vrijeme skraćuje ili produžava na različitim dijelovima detektora.
Međutim, kolaboracija naučnika zvana NANOGrav detektovala je gravitacione talase koristeći pulsare – zvijezde koje rotiraju i izbacuju mlazove radiotalasa u pravilnim razmacima. Ovo omogućava naučnicima da koriste pulsare kao jednu vrstu mjernog uređaja, „svemirskog metronoma“. NANOGrav je svoje otkriće objavio krajem juna.
Registrujući vrlo male razlike u promjeni vremenskih razmaka radiotalasa 68 pulsara, naučnici u primjetili da povremeno dolazi do skraćivanja ili produživanja ovog razmaka. Zaključili su da je to zbog toga što svemir stalno potresaju gravitacioni talasi te je svemir zapravo poput pudinga koji se trese kada ga nosimo.
Kako kaže astrofizičarka dr. Tijana Prodanović za Glas Amerike, „naučnici su na izuzetno pametan način i sa jako puno strpljenja, jer su morali da analiziraju 15 godina sakupljenih podataka, uspjeli da primijete da se cijeli svemir blago talasa. Takvi gravitacioni talasi bi mogli da budu baš ti koji nastaju u sudarima galaksija, ali bi mogli da budu i posljedica nečeg egzotičnijeg. Ostaje da vidimo."
Kocka leda registruje čudesne čestice-duhove
Najjužniji naučni detektor – IceCube na Južnom polu izvijestio je o detekciji visokoenergetskih neutrina. Radi se o česticama koje je izuzetno teško detektovati, jer prolaze kroz materiju bez neke interakcije i traga. To je zbog toga što skoro da nemaju masu, a nemaju ni naboj, pa tako ne reaguju ni na elektromagnetno polje. Zato se mogu detektovati samo posredno, kada u raspadu ovih čestica nastane čestica mion, koju naučnici mogu detektovati.
IceCube opservatorija je zapravo jedna kocka leda. Ovaj jedinstveni detektor obuhvata kubični kilometar dubokog antarktičkog leda opremljenog s 5160 svjetlosnih senzora. IceCube traži znakove visokoenergetskih neutrina koji potječu iz naše galaksije i šire, sve do najudaljenijih dijelova svemira.
Značaj ovog otkrića je u tome što su neutrina iz dalekog svemira zapravo svjedoci prvih momenata svemira.
„Središte Mliječnog puta se sa južne hemisfere gdje se nalazi IceCube ,vidi iznad, na nebu, a iz tog pravca osim neutrina, IceCube detektor zapljuskuje i mnogo vise drugih čestica, čiji nam signali ne trebaju. Zato je potraga za ovim neutrinima iz Mlijčnog puta bukvalno potraga za iglom u plastu sijena i naučnici su morali da koriste mašinsko učenje da analiziraju 10 godina podataka sakupljenih IceCube detektorom da bi našli baš te neutrine. A sada kada su nađeni, to će nam dalje pomoći da razumijemo ove najsilovitije procese koji se dešavaju u svemiru jer sada vidimo da se dešavaju i u našoj galaksije.", kazala je dr. Tijana Prodanović.
Euklid svemirski teleskop za istraživanje tamnog svemira
Evropska svemirska agancija (ESA) je 1. jula lansirala Euklid svemirskih teleskop, nazvan tako prema antičkom grčkom matematičaru.
Ovaj infracrveni teleskop će istraživati naučnicima nepoznat svemir – tamnu tvar koja čini veći dio svemira, a o kojoj ne znamo gotovo ništa. Izgradnja Euklida je iznosila oko 1,4 milijarde dolara.
Euklid je trebao biti lansiran ruskom raketom iz Francuske Gvajane u Južnoj Americi, ali je taj plan promijenjen. Evropska i ruska svemirska agencija prekinule su saradnju nakon invazije na Ukrajinu, a teleskop se prebacio na usluge SpaceX-a.
