Danas je tačno 30 godina od potpisivanja završnog akta Helsinške konferencije o sigurnosti i suradnji u Evropi. Tim glavnim diplomatskim sporazumom potvrđena je nepovredivost granica evropskih država uspostavljenih nakon Drugog svjetskog rata i posvećenost poštivanja ljudskih prava i osnovnih sloboda, u 35 zemalja čiji su predstavnici postipsali sporazum. Prilikom nedavnog obilježavanja godišnjice potpisivanja Helsinškog sporazuma u američkom Kongresu, tadašnji američki državni sekretar Henry Kissinger rekao je da se, unatoč početnom skepticizmu Sjedinjenih država, pokazalo da je sporazum iz Helsinkija bio i jeste katalizator sloboda širom Evrope.
Na konferenciju o evropskoj sigurnosti, čije su održavanje predložile zemlje tadašnjeg Varšavskog bloka, članice NATO saveza gledale su sa određenim oprezom. Serija diplomatskih konsultacija koja je uslijedila kulminirala je 1. avgusta 1975. potpisivanjem završnog dokumenta u Helsinkiju. Dokument su potpisali lideri 35 zemalja, lideri svih evropskih država izuzev Albanije, te lideri Sjedinjenih Država i Kanade.
Henry Kissigner, tada prvi čovjek američke diplomatije, i danas priznaje da su Sjedinjene države bile skeptične prema koferenciji o sigurnosti u kojoj su učestvovali i predastavnici bivšeg Sovjetskog Saveza.
”Kada je po prvi put predloženo održavanje konferencije, mislili smo da je u pitanju sovjetski manevar nakon vojne okupacije tadašnje Čehoslovačke u želji da ulazak sovjetskih trupa bude prihvatljiviji, legitimniji. Mislili smo takođe da je to manevar kojim Sovjeti žele minirati NATO. Zbog toga je naš prvi stav prema konferenciji bio defanzivan.“
Gospodin Kissinger ističe da su se Sjedinjene Države odlučile na pristup korak po korak, čineći napretke u svom stajalištu u ovisnosti od stavova Sovjetskog Saveza. U zemljama zapadnog bloka razvila se oštra i gorka rasprava u kojoj je slobodni svijet optuživan da bi legimitiziranjem sovjetske hegemonije u istočnoj Evropi prizno granice uspostavljene poslije Drugog svjetskog rata. Gospodin Kissinger kaže da je bilo upravo suprotno: tokom procesa postizanja Helsinškog sporazuma Zapad je uspio u odredbe tog dokumenta po prvi put u povijesti ugraditi stavove o ljudskim pravima kao legitimnoj spoljno-političkoj brizi i pravu.
Zasluge za to gospodin Kissinger pripisuje evropskim saveznicima, koje su Sjedinjene Države podržale, kao originalnim zastupnicima takve diplomatske inovacije. Po njegovoj ocjeni odredbe o ljudskim pravima, kao svjevrstan katalizator, omogućile su stvaranje pokreta Solidarnost u Poljskoj i disidentskih organizacija u Čehoslovaškoj. Aktivnosti pojedinaca i grupa u zemljama istočne Evrope kojima je dominirao Sovjetski Savez dovele su na kraju do rušenja Berlinskog zida i konačnog raspada i samog Sovjetskog Saveza.
Henry Kissinger, bivši američki državni sekretar: Vjerujem da su ujedinjene dvije Njemačke, kraj Varšavskog pakta, kolaps satelitskih režima u istočnoj Evropi, i događaji poput onih u Ukrajini, uveliko zasluga i posljedica Helsinškog sporazuma, vjerujem da je taj dokument bio podsticaj ljudima koji su su bili spremni i voljni rizikovati živote za ideju slobode.
