U svom karakterističnom tonu Orban je, mađarskom konzervativnom listu “Mađar nemzet” nedavno rekao, da se zalaže za još jednu izbornu pobjedu Donalda Trumpa.
“Dobro smo upoznati sa spoljnom politikom američkih administracija koje su predvodile demokrate. Iskusili smo je - iako pod prinudom. Nije nam se svidjelo i ne bismo ponovo”, rekao je Orban - opisavši američkog predsjednika i republikanskog kandidata na predstojećim izborima saveznikom u borbi protiv, kako ih je označio, šašavih liberala.
U drugom, nepovezanom razgovoru, Orban je mađarskom javnom radiju rekao da je Trump, kako se izrazio, dobar za Centralnu Evropu. Orbanova podrška nije neočekivana: 2016. bio je prvi evropski lider koji je podržao Trumpovu predsjedničku kandidaturu.
Tradicionalno, evropski lideri iz razloga opreza izbjegavaju da se opredijele za jednog od američkih predsjedničkih kandidata - plašeći se reakcije, ili moguće odmazde u slučaju pobjede kandidata koga nisu podržali.
Ponekad nastoje da im pomognu inkognito, ali im se i to može obiti o glavu, poput slučaja iz 1992. godine, kada je razotkriveno da su britanski konzervativci pretraživali arhive Ministarstva spoljnih poslova Velike Britanije pokušavajući da pronađu inkriminišuće podatke o bivšem predsjedniku Billu Clintonu - koji je studirao na Oxfordskom univerzitetu.
Tako da je Orbanova otvorenost neuobičajena.
Poljski predsjednik Andrzej Duda, i visoki zvaničnici konzervativne nacionalno orijentisane Partije prava i pravde, nerado se izjašnjavaju kome naginju - Trumpu ili bivšem potpredsjedniku Joeu Bidenu - kandidatu demokrata.
President Andrzej Duda flashes victory signs after voting ended in the presidential election in Lowicz, Poland, Sunday, June 28, 2020.
Međutim, odražavaju li Orbanovi javno izneseni stavovi privatna promišljanja drugih lidera Centralne Evrope?
Evropa je u vezi sa mnogim pitanjima sve više polarizovana između svog zapadnog i istočnog dijela. Tu potpadaju migracije, evropske integracije, sankcije Rusiji, princip vladavine prava i demokratski standardi.
Nisu iznenađujuće ni podjele uoči predstojećih američkih izbora.
Aktuelni predsjednik Trump se tokom mandata loše kotirao u Evropi. Svega 13 odsto građana Njemačke, 18 odsto Švedske i 20 procenata francuskih građana podržava poteze koje povlači na međunarodnom planu, rezultati su istraživanja, koje je početkom godine, sproveo Pew centar.
Ti procenti mnogo su niži u odnosu na njegovog prethodnika u Bijeloj kući, Baracka Obamu, tokom posljednje godine koju je obavljao na funkciji predsjednika SAD.
Međutim, slika postaje manje jasna kada se sa evropskog zapada krene prema istoku, zahvaljujući podršci pristalica populističkih nacionalnih partija koju Trump uživa.
Te političke opcije snažnije su na području Centralne Evrope i republikanskog predsjednika i kandidata na predstojećim izborima vide kao ideološkog saveznika - posebno kada je riječ o migracijama.
Istraživanjem Pew centra utvrđeno je da većina građana Poljske (51 odsto) podržava Donalda Trumpa. Prije svega tri godine ta podrška bila je skoro prepolovljena (23 procenata). Podrška Trumpu počela je da raste kada je 2019. poljski predsjednik Duda posjetio SAD, a dvojica lidera najavila planove za jačanje vojne saradnje.
Nedavna Trumpova odluka da u Poljsku premjesti hiljadu od ukupno 12.000 američkih vojnika, koliko je naredio da ih ukupno bude povučeno iz Njemačke - blagonaklono je dočekana u Poljskoj.
Mariusz Blaszczak, poljski ministar odbrane, rekao je da je premještanje američkih trupa u tu zemlju korisna za bezbjednost, ali i države istočnog boka Sjevernoatlantske alijanse.
Poljska se nada razmještanju više američkih vojnika. Blaszczak je prošlog mjeseca najavio planove o pripremi smještajnih kapaciteta za 20.000 vojnika, iako za to ne postoje nikakvi zvanični planovi. Ono što je poznato jesu Trumpove riječi da bi želio da se produbi američko-poljska vojna saradnja.
Izborna pobjeda demokratskog kandidata Bidena vjerovatno bi ugrozila nade Poljske da bi mogla ugostiti veći broj američkih trupa. Ili pak zadržati one koje su već raspoređene u toj zemlji. Saradnici Bidena već su ukazali da će, ukoliko bude izabran za predsjednika, razmotriti odluku aktuelnog predsjednika o povlačenju hiljada vojnika iz Njemačke.
“Trumpov poraz mogao bi biti problem za Partiju prava i pravde”, kaže Lukasz Warzecha, komentator konzervativnog nedeljnika “Do Rzeczy”.
„Prisustvo američkih vojnika u Poljskoj i produžetak njihovog boravka definitivno su veoma važni. Važni su za glasače“, rekao je on u razgovoru za portal Gzero, koji djeluje u okviru kompanije za analizu političkog rizika.
Države Centralne Evrope pridaju veću pažnju transatlantskim odnosima od zapadnoevropskih država i, u izvjesnoj mjeri, dijele antipatiju Trumpove administracije prema Briselu.
„Djeluje da je ključna razlika u pristupima američkih demokratskih i republikanskih političara Istočnoj Evropi u kontrastu između promocije vrijednosti i obaveza prema bezbednosti“, ukazuju akademici Cristian Nitoiu, Florin Pasatoiu i Loredana Simionov.
Takođe, ukazuju na razlike u pristupima rivala na predstojećim izborima.
„Trumpova administracija naglašava obaveze prema bezbjednosti - dok se čini da Demokratska stranka usredsređena na postizanje određenog nivoa ideološkog uticaja. Posebno kada je riječ o promociji liberalnih vrijednosti, kao što su ljudska prava, demokratija, vladavina zakona i socijalna pravda”, navelo je troje akademika u komentaru koji je objavila Londonska škola ekonomije.
Iznijeli su i svoja predviđanja šta bi značila izborna pobjeda kandidata Demokratske stranke.
Democratic U.S. presidential nominee Joe Biden departs after speaking during a campaign stop at UFCW (United Food and Commercial Workers) Local 951 in Grand Rapids, Michigan, U.S., October 2, 2020. REUTERS/Brendan McDermid
“Eventualnim povratkom demokrata u Bijelu kuću od zemalja u regionu će se očekivati da pokažu posvećenost bližim odnosima širom Atlantika, ne samo kada je riječ o podršci postojećoj bezbjednosnoj strukturi, već i razvoju liberalnih vrijednosti SAD, posebno u oblasti socijalne i rasne jednakosti i pravde. Međutim, to će vjerovatno prouzrokovati znatne reakcije, jer je većina stanovništva u Istočnoj Evropi uglavnom prilično konzervativna“, ukazuju akademici.
Sa druge strane - vlade zapadnih država željne su promjena odnosa uspostavljenih u godinama Trumpove vladavine i povratka u predvidljivije i tradicionalnije transatlantske odnose.
U.S. President Donald Trump and first lady Melania Trump board Air Force One as they depart Washington on campaign travel to participate in the first presidential debate with Democratic presidential nominee Joe Biden in Cleveland, Ohio.
„Biden je uvijek bio čvrst zagovornik transatlantske saradnje. Tokom višedecenijske karijere uspostavio je i razvijao bliske odnose sa ključnim evropskim liderima - uključujući njemačku kancelarku Angelu Merkel“, primjetio je Alex Soros u komentaru datom Evropskom savjetu za spoljne poslove - međunarodnoj nevladinoj organizaciji koju djelimično finansira njegov otac George Soros.
Tokom prošlogodišnje Bezbjednosne konferencije održane u Minhenu, malo prije nego što je Joe Biden najavio da će ući u trku za predsjedničkog kandidata, zapadnoevropski zvaničnici su na marginama samita tražili od njega da to učini. Razlog tome su njihova predviđanja da bi se u slučaju njegove pobjede SAD vratile međunarodnim sporazumima iz kojih su se povukle za vrijeme Trumpove administracije.
Među njima su pariski klimatski sporazum, kao i nuklearni sporazum postignut sa Iranom.