Za manje od godinu i po, Telegram kanal “Slovenski medvedi” privukao je više od 50.000 pratilaca objavama hiljada videa i desetina hiljada fotografija o događajima za koje je Rusiji važno da građani Srbije znaju.
Ovaj kanal, napravljen u januaru 2023., godinu dana nakon početka ruske invazije na Ukrajinu, želi biti “glas Rusije u Srbiji i glas srpskog naroda”, i jedan je od najbrže rastućih proruskih Telegram kanala.
U jednoj od nedavnih objava za više od 54.000 svojih pratilaca, prikupljali su novac za rat u Ukrajini.
“Možete podržati momke iz 4. brigade i učestvovati u akciji prikupljanja sredstava za kupovinu kvadrokoptera u okviru projekta ‘Sve za pobedu’ od Narodnog fronta“, stoji u ovoj objavi.
Članovi Narodnog fronta, političke koalicije koju je osnovao ruski predsjednik Vladimir Putin, odnedavno posjećuju Republiku Srpsku i razvijaju bliske veze s načelnikom Višegrada dok odaju počast ruskim dobrovoljcima u Vojsci Republike Srpske.
Kanal je za nešto više od godinu dana objavio skoro 30.000 fotografija i 8.000 videosadržaja, a povezan je s još 65 sličnih kanala koji promovišu rusku invaziju i dijele sadržaj koji se odnosi na Republiku Srpsku, Kosovo i Rusiju.
Posljednjih mjeseci sadržaj se unakrsno prenosio iz ugašenog kanala “Permski medvedi“, čiji je administrator bio Dario Ristić, bh. državljanin koji je otišao na ratište u Ukrajinu, što je Detektor otkrio u nedavnom istraživanju. Osim njega, tim kanalom su upravljali i državljani Srbije.
Ovi kanali dio su sve popularnijeg trenda korištenja aplikacije za komuniciranje Telegram, umjesto društvenih mreža, za širenje ruskih dezinformacija i poziva na regrutovanje na Zapadnom Balkanu, koji novinari Detektora, prateći ruske Telegram kanale, primijete. Iako nije nova pojava, broj kanala i intenzitet objava čini se većim od početka ruske invazije na Ukrajinu.
Telegram se pokazao kao najpogodnija platforma za širenje različitih vrsta dezinformacija, pozive na podršku Rusiji, dijeljenje različitih medijskih sadržaja s ratišta i narativnu mobilizaciju građana zemalja Zapadnog Balkana da se uključe u “borbu protiv Zapada“ zbog svojih slabih ograničenja sadržaja.
Uz pomoć analitičkih alata poput Telemetrio i TGstat, novinari Detektora izdvojili su 23 najpopularnija kanala i analizirali njihov sadržaj i međusobnu interakciju.
Neki od ovih kanala osnovani su u Rusiji, objavljuju na ruskom jeziku ili koriste ruske državne medije kao glavne izvore informacija, ali su usmjereni na publiku sa Zapadnog Balkana.
Stručnjaci iz Srbije, odakle je pokrenut najveći broj kanala koje je analizirao Detektor, objašnjavaju kako su – bez obzira na njihovu lokaciju osnivanja – ovakvi Telegram kanali itekako posvećeni BiH, posebno širenju uticaja u Republici Srpskoj.
Analitičarka i digitalna forenzičarka Nataša Kilibarda za Detektor kaže da je Telegram postao plodno tlo za ruski uticaj na Zapadnom Balkanu, ponajviše kroz takozvane informacione operacije uticajem, a njihova povezanost nije rezultat slučajnosti.
“Admini Telegram kanala postaju doslovni influenseri propagande i ratno-huškačkih aktivnosti”, kaže ona.
“Povezanost i međusobna promocija kanala je uigrana, orkestrirana i s jasno formiranim narativom”, objašnjava Kilibarda i dodaje da su sadržaji po pravilu proruski, antiukrajinski, antizapadni, anti-LGBT, protiv rezolucije u Srebrenici i o pitanju Kosova.
Ona upravo zato naglašava kako se uticaj Telegram influensera samim tim ne smije zanemariti kao gotovo jasno pitanje nacionalne sigurnosti kroz radikalizaciju i ekstremizam.
Posebno i jer za deset godina postojanja, ova platforma, kako navodi Kilibarda, niti jednom nije ustupila digitalne adrese i brojeve telefona svojih korisnika istražiocima, iako to stoji u njihovoj politici privatnosti. Tu činjenicu i sami navode u dijelu politike u kojoj tvrde da bi, u slučaju sumnje na terorizam, policijskim službama – koje to zatraže – dostavili podatke o korisnicima.
Dok druge društvene mreže, poput Facebooka i Instagrama kompanije Meta, ulažu napore u saradnju s policijskim službama širom svijeta u otklanjanju kriminalnih aktivnosti s njihovih platformi, Telegram je ovoj temi posvetio svega tri rečenice na 15 stranica svoje politike privatnosti.
“S druge strane, svedoci smo da Telegram kao sredstvo komunikacije i mobilizacije koriste brojni akteri čije je kriminalno delovanje – direktno ili posredno, ali u velikoj meri i nedokazivo – dovelo do brojnih štetnih posljedica po bezbednost, nacionalnu ili pojedinačnu”, primjećuje Kilibarda.
Pozivanje u strane vojne i paravojne formacije i pridruživanje, zabranjeno je zakonima u BiH i Srbiji, ali značajan broj Telegram kanala nastavlja poticati dobrovoljce za ratovanje u Ukrajini. Dario Ristić iz Modriče iskoristio je Telegram da izvještava o svom putu do prve linije fronta u Ukrajini.
Kilibarda objašnjava da je Telegram, uz Vkontakte, jedina društvena mreža čije korištenje je Vlada Rusije odobrila vojsci ove zemlje.
“Sve to uzevši u obzir, daje nam makar naznaku da je na Telegramu Kremlj odavno ušao u razgovor, ali i da kao takav, Telegram odavno daje prohodan teren za različite vidove zloupotreba, pa i ekstremizam i terorističke aktivnosti”, kaže ona.
Prvi među jednakima: Berić i buntovnici
Dejan Berić jedan je od najpoznatijih srpskih dobrovoljaca u ruskoj vojsci, a njegov kanal je najposjećeniji proruski Telegram na području BiH, Srbije i Crne Gore. Ima više od 110.000 pratilaca, objavi oko 100 postova dnevno, a za 24 sata njegov sadržaj pogleda 25.000 pratilaca.
Ovaj kanal najveći broj citata posvećuje drugim proruskim kanalima poput “Bunt je stanje duha“ i “Ocilo“, te ruskim medijskim kućama kao što je Sputnik.
Također, ovo je najpopularniji Telegram kanal na srpskom jeziku.
Njegov doseg je značajno veći od broja pratilaca. U januaru, februaru i martu 2024. godine Berićev kanal je preko povezivanja i dijeljenja na drugim kanalima imao doseg do gotovo milion osoba. U tom periodu broj njegovih pratilaca povećan je za gotovo 5.000 ljudi.
Najpopularniji postovi u posljednjih nekoliko sedmica, koji su pregledani nekoliko desetaka hiljada puta, posvećeni su srpsko-ruskom bratstvu, pravoslavlju, glorifikovanju ruske invazije na Ukrajinu i kritikovanju NATO-a.
Kanal “Bunt“ od 2020. godine služi za širenje prosrpske i proruske propagande. Pokrenut pod nazivom “Bunt Crna Gora“, godinu dana poslije mijenja naziv koji danas nosi.
Broj novih članova rastao je naglo od početka invazije Ruske Federacije na Ukrajinu u februaru 2022. godine, kada je za samo nekoliko sedmica narastao za skoro 30.000, a danas ga prati više od 85.000 osoba.
Kilibarda kaže da se veliki broj proruskih kanala pojavio u proljeće 2022. godine te da veliki dio svoje propagandne aktivnosti usmjerava upravo na područje Zapadnog Balkana.
“Sad već nije tajna da Telegram, kao platforma, postaje sve popularniji i među desničarima, ekstremistima, dezinformatorima i teoretičarima zavere”, kaže Kilibarda.
Telegram bi uskoro trebao dostići svoju prvu milijardu aktivnih korisnika.
“Upravo se taj megalomanski rast dostigao iz najmanje tri razloga: migracija korisnika s Facebooka, Messengera i WhatsAppa, nepoverenje u mainstream medije koje je istovremeno praćeno velikim interesovanjem za globalne društveno-političke teme“, dodaje Kilibarda.
Članovi kanala “Bunt” svakodnevno dijele sadržaj koji je povezan s ruskom invazijom na Ukrajinu, a veliki udio objavljenog sadržaja odnosi se na Republiku Srpsku i vojne zvaničnike za vrijeme rata u BiH, među kojima se ističe Ratko Mladić, bivši komandant Glavnog štaba Vojske Republike Srpske, koji je osuđen na doživotnu kaznu zatvora za genocid u Srebrenici i druge zločine u BiH.
Pojam “Bosna i Hercegovina“ se na kanalu spominje ukupno 158 puta, a u posljednjih godinu dana najmanje 100 puta.
Kanal Dejana Berića je, osim s “Buntom”, povezan i s kanalom “Srpski vjesnik“, pokazuje analiza Detektora. Gotovo svi kanali koje je Detektor analizirao su prijavljeni u Srbiji.
U ovoj zemlji ruska propaganda se osjeti na svakom koraku, kaže Sofija Todorović, programska direktorica Inicijative mladih za ljudska prava u Srbiji.
“Mi trenutno u novoj vladi imamo ministre koji su otvoreno proruski orijentisani, tako da je pitanje koliko pojedine narative možemo da svrstavamo u propagandu koja dolazi dominantno spolja, ukoliko takve stavove i viđenja zastupaju i promovišu ljudi na važnim državnim funkcijama“, kaže ona.
Dodaje da mnoge organizacije civilnog društva ukazuju na štetnost ruske propagande, posebno jer se ona “poigrava s još uvek otvorenim ranama regiona, koristeći žrtve i neprijateljstva na jedan krajnje zlonameran način koji je lišen etike, a i dostojanstva”.
Kanal “Borbeni efektivi“ je još jedan od brzorastućih, sa 100 novih pratilaca mjesečno i ukupno više od 42.000. Nastao 2018. godine pod imenom “Bog rata“, “Borbeni Efektivi” može dostići gledanost i čitanost veću od 200.000 osoba mjesečno, što je učestalo u posljednjih nekoliko mjeseci.
Značajan udio postova objavljenih u maju 2024. godine bio je posvećen Rezoluciji o genocidu u Srebrenici.
Više od 80 posto postova koji se odnose na Republiku Srpsku, a koji uključuju veličanje ratnih zločinaca, objavljeni su nakon početka invazije na Ukrajinu, kao i više od 90 posto objava u kojima spominju BiH.
Detektor posljednje dvije godine prati nekoliko desetaka Telegram kanala čiji je sadržaj pretežno proruski. Njihova aktivnost i popularnost je u posljednjih nekoliko mjeseci značajno porasla, pa je Detektor koristeći analitičke alate Telemetrio i TGstat obratio pažnju na 23 najveća kanala i analizirao kada su nastali i koliko brzo su se razvijali, koje sadržaje najčešće objavljuju i koliko su međusobno umreženi, odnosno povezani.
Obje strane Drine
Kanal “Vojske Republike Srpske“ posvećen je “rodoljubima i veteranima Vojske Republike Srpske“ te posljednjih mjeseci bilježi veliki rast popularnosti. U samo mjesec dana dobio je nekoliko stotina novih pratilaca, a u prvih pet mjeseci 2024. godine broj je skočio za više od 2.000 osoba.
Nastao je dva dana nakon početka ruske invazije na Ukrajinu pod imenom “debeljača1“ (дебељача1). Na YouTube kanalu s istim imenom i linkom ima više od 50.000 pratilaca, a sadržaj je uglavnom posvećen Vojsci Republike Srpske.
Kanal objavljuje više od 40 postova dnevno, a najveći broj dijeljenja sadržaja ovog kanala bilježi se na drugim proruskim kanalima poput “Kajzer Soze”, “Srpski svijet” i “Srpska sparta – Info”.
Najčitaniji postovi na kanalu “Vojska Republike Srpske“ usmjereni su ka afirmaciji ruske invazije na Ukrajinu i glorifikovanju presuđenih ratnih zločinaca.
Na kanalu “Republika Srpska“ u opisu stoji “Republika Srpska, Srbija, Rusija, Bjelorusija, Crna Gora“. Idejno sličan “Otkrivanju Istorije“, kreiran je u aprilu 2022. godine latiničnim nazivom, ali ubrzo mijenja pismo u ćirilicu.
Na kanalu je lako pronaći ratne snimke s ukrajinskog ratišta iz perspektive ruske vojske i njenih interesa, te sadržaj servisnih informacija o radu zvaničnika iz Republike Srpske i godišnjice stradanja. Sadržaj iz kanala najviše je dijeljen na kanalima “Srpski svijet“ i “Srpska Sparta-Info“.
“Srpska Sparta-Info“ je od svojeg kreiranja u maju 2023. godine do danas privukao 12.000 pretplatnika, od čega su više od 70 posto muškarci. Tip objava je fokusiran na događaje u Srbiji i na Kosovu, a Republika Srpska je također kontinuirano obrađivana kao tema.
Osim toga, kanal nerijetko objavljuje proruski sadržaj, ističući bratstvo koje postoji između Rusa i Srba. Snagu dometa ovog kanala ilustruje podatak da uz pomoć republikovanja, preko kanala kao što su “Republika Srpska“ i “Vojska Republike Srpske“, poruke dostižu i do 300.000 osoba, što je bio slučaj u februaru 2024.
O Republici Srpskoj i Srbiji na ruskom jeziku
Bosni i Hercegovini, odnosno Republici Srpskoj posvećen je i “Balkanist“ – jedan od popularnijih Telegram kanala, gdje je oficijelni jezik komunikacije ruski – nastao 2019. godine. Od februara 2021. godine i početka invazije na Ukrajinu, “Balkanist” je svoje aktivnosti proširio na Yandex, rusku verziju pretraživača poput Googlea, uveo Youtube kanal i kreirao oficijelni internet portal te podcast.
Jedan od donatora ovog kanala, čiji se broj pratilaca za godinu dana utrostručio, je Platon Besedin, ukrajinsko-ruski pisac u javnosti poznat kao proruski propagandista, a ujedno kanal “Balkanist” u najvećem broju slučajeva prenosi njegov sadržaj.
Najpopularniji sadržaj na kanalu “Istok info“ odnosi se na aktivnosti ruske vojske u Ukrajini. Kanal je nastao nekoliko sedmica nakon početka ruske invazije, a sadržaj se najčešće dijeli u sličnim kanalima – “Srpski vijesnik“, “Istočni front“, “Republika Srpska“ i “Srpski svijet“.
“Serbski vestnik”, pokrenut u septembru 2021. godine, primarno je posvećen ruskoj publici i kreiran na ruskom jeziku, ali donosi vijesti o Srbiji i Balkanu.
Kako i opis kanala govori, najčešći sadržaji koje dijele su u vezi sa Srbijom, a nerijetko su objave posvećene događajima u BiH. Često je riječ o određenim godišnjicama, posebno iz rata, a samo termin “Republika Srpska” spomenut je u 76 objava tokom maja 2024. godine. Zbog međusobnog dijeljenja sadržaja, doseg objava ovog kanala u maju bio je 1,8 miliona korisnika.
Najveći broj objava koje dijeli “Serbski vestnik” su zapravo vijesti ruskog državnog medija RT.
Todorović napominje da RT objavljuje članke koji na vrlo negativan način predstavljaju rad pojedinih organizacija civilnog društva, kao što je, naprimjer, Inicijativa mladih.
“Telegram kanali su jedan od veoma aktivnih sredstava širenja ruske propagande, a tu su i različiti online portali koji se predstavljaju kao mediji a zapravo nigde nisu registrovani kao takvi, te je jako teško da se drže pravno odgovornim za svoje postupanje“, tvrdi Todorović.
Kanal “O Srbiji na ruskom” također je povezan s ruskim medijima. Nastao je 2017. godine pod imenom RuSerbia.com, što je zvanični sajt istoimenog medija koji je prijavljen u Ruskoj Federaciji.
“Naš cilj je da brzo informišemo korisnike ruskog govornog područja o dešavanjima u Srbiji i drugim zemljama balkanskog regiona, da ojačamo kulturnu i ekonomsku saradnju”, stoji u opisu web stranice RuSerbia.com.
Kanal ima 11.300 pratilaca, a najviše citiraju druge proruske kanale kao što su “Serbski Vestnik”, “Balkanska Spletnica”i “Russie Z”.
Više od 900 puta se na kanalu spominju riječi “Bosna i Hercegovina”, od čega čak 250 u samo posljednjih 12 mjeseci. Iako se “Republika Srpska” spominje više od 1.300 puta u posljednjih sedam godina postojanja kanala, u posljednjih 12 mjeseci spominjanje je sve učestalije i zabilježeno je čak 500 puta.
Rat uživo i negiranje genocida
Još jedan kanal koji promoviše rusko-srpski svijet i slične napore “Zli orlovi” nastao je nekoliko dana nakon početka ruske invazije na Ukrajinu. Autor ovog kanala, Aleksandar Lisov, direktor “Rusko-srpskog centra Orlovi” – koji je u novembru 2017. registrovan u Sankt Petersburgu – prema istraživanjima Radija Slobodna Evropa, održava kontakte s predstavnicima vladajuće Srpske napredne stranke, a sastajao se i s Arnom Gujonom, bivšim članom francuske ekstremno desničarske grupe “Generacija identiteta”, čije djelovanje su francuske vlasti zabranile 2021. godine. Gujon je danas direktor Uprave za saradnju s dijasporom i Srbima u regionu pri Ministarstvu vanjskih poslova Srbije.
“Rat Uživo”, kanal čiji je naziv ukrašen zastavama Rusije i Ukrajine, jedan je od kanala u Srbiji i primarni jezik je srpski. S više od 21.000 pratilaca, ovaj kanal može se pohvaliti da je u posljednjih godinu dana gotovo udvostručio svoju publiku.
Kanal je nastao u oktobru 2022. godine. Širenje proruske i prosrbijanske propagande posljednjih sedmice čini kroz pisanje o protestima u Gruziji protiv Zakona o stranim agentima, inspirisanog Rusijom, i vijestima o Rezoluciji o genocidu u Srebrenici.
Najpopularnija objava tiče se invazije Rusije na Ukrajinu, a u njoj slave borce zloglasne ruske vojne formacije “Espanola” koja se bori u Ukrajini i čiji članovi se ugledaju na “Tigrove”, paravojnu jedinicu Željka Ražnatovića Arkana iz ratova u Hrvatskoj i BiH.
Sadržaje kanala “Istočni front“, koji je također nastao nekoliko dana prije opće invazije Rusije na Ukrajinu, dijele drugi posjećeni kanali čiji su autori iz Srbije ili regije, a među njima je kanal posvećen partiji “Mi, snaga naroda”, srbijanskog političara i teoretičara zavjera Branimira Nestorovića.
Kilibarda kaže da ranije analize digitalnih forenzičara pokazuju kako se formiraju i mreže kanala s istim imenima.
“Tako je pokazano da, recimo, mreža ‘InforDefSerbian’ deluje veoma uspešno i na srpskom jeziku, šireći digitalnu propagandu, dezinformacije i obmanjujući sadržaj“, kaže ona.
“InfoDefenseSERBIA“ je propagandni kanal najpoznatijeg ruskog vojnog blogera Jurija Podoljaka. On je etnički Ukrajinac koji je zbog širenja ruske propagande osuđen na 15 godina zatvora u odsustvu u Ukrajini. Kanal je osnovan u oktobru 2022. godine i danas broji više od 14.000 članova i sav sadržaj koji se prenosi je preveden s ruskog i ukrajinskog na srpski jezik.
Najpopularniji sadržaj je objavljen 15. maja kada je bila velika vojna akcija ruske vojske na istoku Ukrajine, o čemu je praktično izvještavano uživo s lica mjesta.
Čini se da ovi kanali postaju sve važniji za ruske vlasti i njihove posrednike. Nedavno se ruski Telegram kanal “Rybar”, s više od milion pratilaca, pohvalio da je u Srbiji i Republici Srpskoj održao treninge o vođenju Telegram kanala i njihovom umrežavanju za 500 učesnika, među kojima su studenti, novinari, političari i akademici.
Ovaj kanal osnovao je bivši uposlenik Ureda za odnose s javnošću ruskog Ministarstva odbrane, Mikhail Sergeevich Zvinchuk, kojeg su Ukrajina i EU stavile na listu sankcija. On je u intervjuu za RTVI 2022. godine rekao da 40 stalno uposlenih upravlja kanalom.
“Rybar” je u svojoj objavi naveo da je Zvinchuk sam držao zatvorene treninge kako koristiti Telegram i izbjeći X, Facebook i Instagram. Dodali su da su izabrali deset perspektivnih projekata i dogovorili nove treninge uživo.