Siniša Vuković, vanredni profesor na Univerzitetu Johns Hopkins, kaže da je to očekivan ishod.
„Pokazuje se da se procjena da se u ovom trenutku nije stvorila dovoljna mjera osjećaja hitnosti i urgentnosti da se dođe do rješenja, pokazala tačnom i istovremeno održavanje statusa kvo se pokazuje kao superiornija alternativa u odnosu na bilo koji dogovor koji se artikuliše u javnosti. To samo osnažuje pozicije, prije svega Vučića u Beogradu, zato što on ovim uspijeva da kupi dovoljno vremena da vidi kako će se stvari odvijati na geopolitičkom planu, kao i na regionalnom planu u bliskoj budućnosti”, navodi Vuković.
„Dakle, svi oni koji su očekivali da će od ove runde pregovora doći do bilo kakve promjene su bili ili naivni ili lakovjerni da sama činjenica da su dvije strane za stolom po sebi nešto znači”, dodaje Vuković
Jedini konkretan rezultat sastanka predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i premijera Kosova Albina Kurtija je usvajanje Deklaracije o nestalim osobama. Na Kosovu se još traga da više od 1.600 osoba.
Richard Kreamer, saradnik američkog Instituta za spoljnopolitička istraživanja, kaže da je riječ o važnom koraku naprijed: „Ne samo što to mnogo znači za porodice koje su izgubile voljene i dalje se pitaju šta je sa njima, što je tragično, nego ima i istinske implikacije.”
„Ako se saglasite u pogledu mehanizama i metoda i procedura oko toga kako da identifikujete nestale, to može da vodi do drugih pitanja, drugih istraga i potencijalnog podizanja optužnica protiv pojedinaca u Hagu. Tako da nije lako staviti to na sto, a zatim dobiti podršku”, objašnjava Kreamer.
Vuković nije toliko veliki optimista, te kaže da su obje strane kroz istorijat razgovora brojne teme predstavljale kao nepremostive i to koristile „taktički da se kupi vrijeme i odloži ono što je neminovno”.
A neminovno je očekivanje da dođe do normalizacije odnosa dvije strane, kaže Vuković: „U pregovorima je sve moguće, vi se oko svega možete dogovoriti, pitanje je političke spremnosti da li je taj dogovor vama politički koristan. I u ovom trenutku se samo otvorio jedan ventil u kojem se pokazalo – mi smo spremni i dalje da razgovaramo, evo popustićemo po ovom pitanju, nešto što smo vam davno govorili kako je problematično, a uopšte nije problematično - a da istovremeno se na taj način odlaže ono što je ključno, a ključno je ustvari artikulisanje okvira za normalizaciju”.
Na sastanku u Briselu je predstavljen i Nacrt statuta Zajednice opština sa srpskom većinom na Kosovu (ZSO), ali dvije strane nisu postigle bilo kakav dogovor o tome.
O ZSO se govori godinama, a Vučić i Kurti su u februaru usmeno prihvatili evropski prijedlog za Kosovo, koji propisuje obavezu Prištine da formira Zajednicu. To je bila i jedna od tačaka dogovora iz Ohrida o implementaciji evropskog prijedloga.
Ipak, kosovski zvaničnici tvrde da zajednica nije u skladu sa Ustavom te zemlje i da ne žele novu Republiku Srpsku.
„Ustavni sud Kosova je na kraju rekao da to nije u skladu sa ustavnim odredbama. To ne znači da odjednom nema više prostora za napredak u vezi sa tim konkretnim pitanjem, ili kroz peticiju sa 10.000 potpisa ili nekim drugim sredstvima. Postoje načini na koje građani Kosova mogu da u suštini predlože promjene ustavnih amandmana. Ima tu prostora. Ustav nije zacrtan u kamenu”, kaže Kreamer.
Vuković kaže da Evropska unija pokušava da dokaže da je formula koju imaju „kompatibilna sa svim zakonima i Ustavom Republike Kosovo, što se do sada pokazuje da nije tačno, makar ono što dolazi do javnosti”.
„Pokazuje se, u određenim stavovima očekuje se da ta zajednica ima zakonodavne moći, mogućnost organizovanja referenduma, makar je srpska strana pokazivala takve tendencije, što je apsolutno u suprotnosti sa onim što se očekuje na Kosovu”, kaže Vuković.
Prema njegovim riječima, do sada je veći pritisak bio na Kosovu, iako Srbija ima manji osjećaj hitnosti da se dođe do dogovora: „Koji je to rizik koji bi Srbija imala ako ne dođe dogovora? Znamo šta je to za Kosovo. Kosovu je jasno stavljeno do znanja da će doći do mnogo opširnije i sveobuhvatnije izolacije Kosova od strane međunarodne zajednice. Još uvijek ne znamo koji je to gubitak sa kojim se Srbija suočava ukoliko ne dođe do dogovora.”
Kreamer navodi da četiri oblasti koje su obje strane smatrale prihvatljivim u ranijim dogovorima - urbano i ruralno planiranje, zdravstvena zaštita, obrazovanje i ekonomski razvoj – ne bi trebalo da predstavljaju značajno oduzimanje ovlašćenja Kosovu. Dodaje da se sve svodi na pitanje novca.
„Najveći problem je što s jedne strane imate Kurtija koji kaže da želi da novac dolazi direktno kroz njihov budžet, centralnu banku, čak i ako dolazi od centralne banke Srbije, iz njenog nacionalnog budžeta. Srbija bi s druge strane željela da ima više autonomije u ovom smislu”, kaže Kremer i predlaže potencijalno rješenje:
„Nadam se da će biti razmotren određeni mehanizam, zajednički komitet, koji bi se zatim složio o nekoj strukturi gdje bi novac dolazio iz Srbije direktno u Zajednicu srpskih opština. A zatim bi kroz međunarodne finansijske institucije i nadzor nad tim zajedničkim komitetom postojao način da se osigura da ta sredstva idu direktno u te četiri oblasti. I u slučaju da Vlada Srbije to ne poštuje, ili postoje neke nepravilnosti unutar Zajednice srpskih opština u načinu trošenja tih sredstava, onda bi bilo posljedica.”
Vuković kaže da je zabrinjavajuće to što se Zajedinca srpskih opština predstavlja kao preduslov za bavljenje svim drugim temama, pri čemu se ne poštuju mnogi drugi elementi koji su u martu u Ohridu najavljeni kao osnov za dalje razgovore. Kao primjer navodi glasanje Srbije protiv prijema aplikacije Kosova za članstvo u Savjetu Evrope.
„Ukoliko hipotetički dođe do dogovora dvije strane, a da istovremeno taj dogovor ne podrazumijeva i dogovor na druge teme, prije svega kada je u pitanju normalizacija odnosa, vi ćete imati situaciju da bi ta zajednica bila jedini entitet, možda je to loša formulacija, ali govorim to upravo zbog paralela koje se prave sa Republikom Srpskom, bila bi jedini društveni činilac na Kosovu koji bi imao univerzalno međunarodno priznanje. Priznavala bi ga Srbija, Kosovo, EU i SAD, a da istovremeno Kosovo kao država u okviru koje ta zajednica funkcioniše, ne bi imalo taj nivo priznanja od strane kako međunarodne zajednice tako i Srbije”, navodi Vuković i dodaje:
„To bi bio status koji je čak i superiorniji u odnosu na Republiku Srpsku u Bosni i Hercegovini, a mi vidimo koliko je problematičan taj odnos između entiteta i centralnih vlasti u BiH kada je u pitanju funkcionalnost države. Tako da i ne čudi nespremnost kosovskih vlasti da se fokusiraju samo na tu stavku, a da istovremeno ostale stvari koje trebaju da se dogovore, da se stavljaju po strani.”
Kreamer ne misli da je strah kosovskih vlasti o stvaranju nove Republike Srpske opravdan, te kaže da je BiH jedinstven slučaj.
„Poštujem zabrinutost koju premijer Kurti ima u pogledu uspostavljanja još jedne Republike Srpske u njegovoj zemlji. I siguran sam da njegovi birači osjećaju isto. Međutim, potreban je određeni prenos ovlašćenja. I kada razmotrim ta izvršna ovlašćenja u poređenju sa mnogo širim koje imaju u Banjaluci, koja dozvoljavaju veću autonomiju nego u Zajednici srpskih opština, mislim da su njegova strahovanja donekle opravdana, ali osjećam da je to pomalo preuveličano. To ne znači da je sve gotovo. Samo zato što se ovlašćenja prenose na Zajednicu srpskih opština, to ne znači da će biti Republike Srpske”, navodi Kreamer.