Bosna i Hercegovina je propustila priliku da na vrijeme podnese reformsku agendu koja je neophodan preduslov za dobivanje sredstava iz fonda i za izvršenje prve isplate.
Sarajevo je 17. septembra Evropskoj komisiji (EK) podnijelo dokument za koji nadležne vlasti u BiH tvrde da dokazuje "usaglašenost reformi potrebnih za dobijanje pomoći iz evropskog Plana rasta".
Međutim, prema saznanjima Radija Slobodna Evropa (RSE), taj podnesak ne predstavlja u svojoj formi kompletnu reformsku agendu te se radi o "nepotpunom dokumentu" koji ne odražava preporuke Evropske komisije.
Sve to je iskomplikovalo proces usvajanja i početka prvih isplata za bilo koju od država regiona.
Naime, potrebno je da države članice Evropske unije (EU) kao i Komitet pretpristupne pomoći (IPA) daju pozitivno mišljenje o reformskim agendama, kako bi Evropska komisija potom prešla na usvajanje ovih agendi i zaključivanje ugovora o olakšicama i kreditima sa svakom od država korisnika.
Tek nakon ovih koraka mogu da slijede prve isplate.
Nedostatak reformske agende iz Bosne i Hercegovine je bio razlog zašto je odložen sastanak Komiteta predpristupnih instrumenata, gde je trebalo da se analiziraju i ocijene reformske agende svih država Zapdnog Balkana.
Prvi sastanak je bio planiran za 17. septembar, a zbog kasne reakcije iz Sarajeva, prema saznanjima Radija Slobodna Evropa (RSE), odložen je za oktobar.
Koliki je predviđeni budžet za svaku od država?
Preliminarni proračun ukupnog iznosa uplata iz Plana rasta, po državama:
- Albanija: 922.1 miliona eura
- Bosna i Hercegovina: 1 milijarda i 85 miliona eura
- Kosovo: 882.6 miliona eura
- Crna Gora: 383.5 miliona eura
- Sjeverna Makedonija: 750.4 miliona eura
- Srbija: 1 milijardu i 586.4 miliona eura
Koje su moguće opcije?
Scenario 1: Isključivanje Bosne i Hercegovine iz prve isplate
Radi se o najvjerovatnijem scenariju. Od ostalih zemalja Zapadnog Balkana, njih pet su blagovremeno predale reformsku agendu, koja zadovoljava kriterijume postavljene od EU. U Briselu, preovladava mišljenje, rečeno je RSE, da nije pravedno da pet zemalja budu "taoci" jedne zemlje.
Kako se nezvanično saznajemo, tokom radnog ručka koji je 19. septembra imala predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen sa liderim regiona, najavljeno je da će EK usvojiti reformske agende pet zemalja, početkom oktobra.
Više lidera koji su se obratili novinarima su upravo najavili prve tranše tokom narednog meseca.
Scenario 2: Blokiranje cijelog regiona zbog BiH
Ovo je malo vjerovatno. Postoji politička volja da se svim zemljama regiona pomogne u pravcu jačanja ekonomija i osposobljavnja budućeg članstva u EU.
Plan rasta je usvojen za cijeli region, i prema ovom scenariju, treba čekati da sve ispune kriterijume kako bi počele isplate prvih tranši.
Scenario 3: "Oprostiti" Bosni i Hercegovini
Još jedna moguća, mada malo vjerovatna opcija je progledati kroz prste i omogućiti slanje prve tranše Bosni i Hercegovini, ili joj barem dati malo više vremena da izradi adekvatnu reformsku agendu, koja bi uključivala sve preporuke Evropske komisije, i time se omogućila isplata.
Malo je njih koji smtraju da je blanko "opraštanje" idealno rješenje. Neznatan je broj država članica EU koje ne bi željele da, BiH u ovom trenutku, ostane van kluba korisnika evropske finansijke pomoći.
Strahuju se da bi u tom slučaju EU djelovala sporije i BiH ostala duže vreme bez sredstava. Nadaju se ipak da će se mehanizmi u BiH ubrzati nakon lokalnih izbora zakazanih za 6. oktobar.
Postoji ideja da se usvoji paket za cijeli region, i da se BiH dozvoli "prelazni period" da izradi reformsku agendu kako bi novac namijenjen BiH bio pridodan kada se steknu uslovi.
Šta je Plan rasta?
Evropska komisija je 8. novembra 2023. usvojila novi Plan rasta za Zapadni Balkan, sa ciljem približavanja partnera sa Zapadnog Balkana EU kroz pružanje nekih od prednosti članstva u EU regionu prije pristupanja, podstičući ekonomski rast i ubrzanje društveno-ekonomske konvergencije.
Plan rasta ima potencijal da udvostruči privrede Zapadnog Balkana u narednih 10 godina.
Plan rasta podstiče pripreme Zapadnog Balkana za članstvo u EU i potrebu da se ubrzaju reforme, tako što će iznositi neke od njegovih prednosti koje će direktno koristiti građanima zemalja Zapadnog Balkana. To bi zauzvrat trebalo značajno da ubrza brzinu procesa proširenja i rast zapadnobalkanskih ekonomija.
Predložen je novi finansijski instrument od šest milijardi eura, za period 2024-2027.
Isplate će se vršiti dva puta godišnje, na osnovu zahtjeva koje su podnijeli partneri sa Zapadnog Balkana i nakon provjere od strane Komisije da su ispunjeni relevantni uslovi plaćanja i preduslovi, kao što su makrofinansijska stabilnost, dobro upravljanje javnim finansijama, transparentnost i nadzor nad budžetom.
Zašto je neophodna reformska agenda?
Reformska agenda koju su treble izraditi sve zemlje Zapadnog Balkana, obuhvataju socio-ekonomske i fundamentalne reforme koje će one preduzeti kako bi podstakli rast i približavanje u skladu sa Planom rasta tokom perioda od 2024. do 2027. godine.
Srbija i Kosovo imaju dodatan uslov koji se odnosi na konstruktivno angažovanje u procesu normalizacije odnosa.
U slučaju da uslovi plaćanja nisu ispunjeni, Komisija će suspendovati ili odbiti odgovarajući iznos od plaćanja. Zapadnobalkanski partner imaće od godinu do dvije da ispuni uslove, inače će se u narednim godinama taj iznos preraspodijeliti među ostale države.
Kako se raspoređuju sredstva iz Plana rasta?
U raspodjeli sredstava iz Plana rasta, u obzir se uzima broj stanovnika i domaći bruto proizvod (BDP) po glavi stanovnika. Prema zvaničnim podacim i Evropskoj komisiji, alokacija svakog korisnika izračunata je na osnovu najnovijih dostupnih podataka na dan stupanja na snagu Uredbe o Olakšicama za reformu i rast (25. maja 2024. godine).
"Ove alokacije, koje su početne vrijednosti, podložne su promjeni. Konačna alokacija po korisniku nije fiksna, već zavisi od rezultata postignutih kroz reforme vezane za EU. Očekivani rezultati su navedeni u Reformskim agendama korisnika, gdje su reforme podeljene na pojedinačne kvantitativne i kvalitativne korake, koji služe kao uslovi plaćanja", navodi se u usvojenom Planu rasta.
Prve tranše, u obliku predzajma, će odraziti oko sedam posto cjelokupnog iznosa.