Sa krajem sadašnjeg roka za postizanje sporazuma o iranskom nuklearnom programu, pregovori su posljednjih dana bili fokusirani na ključne elemente tog programa - centrifuge, obogaćivanje urana i reaktore sa teškom vodom. Kakve su funkcije tih osnovnih elemenata procesa obogaćivanja urana do nivoa potrebnog za stvaranje atomske bombe?
Eksplozija atomske bombe je, najkraće rečeno, cijepanje atoma urana ili plutonijuma.
"Na taj način oslobađa se energija koja elemente atoma drži zajedno. I to je energija ogromne eksplozivne snage" - kaže Barry Blechman, suosnivač vašingtonskog istraživačkog instituta Stimson Center. Atomi urana cijepaju se kada budu pogođeni slobodno lutajućom česticom zvanom neutron. Prirodni uran, da bi bio pogodan, mora se pretvoriti u dva oblika, dva izotopa - U235 i U238, koji je nešto teži dodaje Barry Blechman:
"I jedino izotop U235 ima eksplozivni potencijal. Prirodni uran, uran iskopan iz zemlje, „bogat“ je manje od jednog procenta "bogatstva" izotopa U235."
I upravo zbog toga prirodni uran mora biti prećišćen, obogaćen. To se postiže procesom centrifugiranja, kaže bivši pregovarač, sada analitičar za nuklearnu problematiku pri institutu Brookings Robert Einhorn:
"Prvo... prirodni uran se unosi u centrifuge i obrće vrlo, vrlo brzo. Različiti izotopi urana odvajaju se ovisno od njihove težine."
Obogaćivanje urana u toj prvoj fazi je neznatno. Zato se taj neznatno obogaćeni uran prebacuje u druge cetrifuge radi dodatnog obogaćivanja. Pa onda u još jedne, pa u još jedne... Kroz koliko centrifugiranja uran prolazi ovisi od namjene tako obogaćivanog urana, ističe Robert Einhorn i dodaje:
"Ako uran bude obogaćen na oko 3 do 4 procenta u odnosu na izotop U235, može biti korišten kao gorivo u reaktorima nuklearnih elektrana. Ali, ako bude obogaćen do 90 odsto u odnosu na izotop U235 tada može biti upotrebljen za pravljenje nuklerne bombe."
Iran je izgradio nuklearni reaktor u kojem može koristiti, kao pogonski medij, prirodni uran umjesto obogaćenog. Nuklearne znanstvenike i eksperte brine da bi tom vrstom reaktora, pojednostavljeno nazivanog reaktor teške vode, prirodni uran mogao biti prerađen u plutonijum, drugi element pogodan za nuklernu bombu. Za razliku od izotopa U235 koji se cijepa udarom neutrona, izotop U238, čiji najveći dio čini prirodni uran, absorbira neutron i pretvara se u plutonijum.
"Kada napunite nuklerni reaktor tim tipom ogogaćenog urana, u procesu sagorijevanja izotopa U238 stvara se značajna količina plutonijuma. Takve vrste reaktora, reaktore teške vode, koristile su države koje sada posjeduju nuklearno oružje na početku razvoja njihovih nuklearnih programa" - objašnjava Robert Einhorn.
Procesima u reaktorima teške vode mogu se dobiti i kemikalije koje se koriste za liječenje raka radijacijom. Potrebno je učiniti male izmjene da bi se dobivale te kemikalije, ali u tom slučaju dobiva se i manja količina plutonijuma.
Pregovarači, učesnici sadašnjih pregovora o iranskom nuklernom programu, nastoje postići saglasnost i o tim izmjenama, u okviru mnogo šireg sporazuma kojim bi se usporio i kontrolirao put Irana ka eventualnom stvaranju nuklearne bombe. Da bi se iranski režim usporio, ili zaustavio, na tom putu potrebno je ostvariti tri velika faktora naglašava Barry Blechman:
"Prvo, morale bi se uništiti zalihe djelimično obogaćenog urana. Drugo, morao bi se ograničiti broj centrifuga. I treće, moralo bi se osigurati da Iran ne razvije tehničko-tehnološki naprednije centrifuge. Sadašnje koje koristi su primitivne i vrlo spore verzije centrifuga."
Brže, savremenije centrifuge znače kraće vrijeme do urana upotrebljivog za nuklerno oružje. A nuklerno naoružani Iran bio bi za svijet krupna briga više.
